foto: Ajla Čaušević
Tokom Međunarodne sedmice društvenih nauka, koja je ove godine na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Sarajevu organizovana po četvrti put, održano je ukupno osamnaest akademskih predavanja sa gostujućim profesorima iz čitave Evrope i Sjedinjenih Američkih Država. Razgovarali smo sa profesorom Ištvan Polgar sa Univerzitet u Oradei – Odsjek za međunarodne odnose i evropske studije o trenutnoj političkoj klimi u Rumuniji.
Kako biste okarakterizirali trenutnu političku klimu u Rumuniji – biste li je opisali kao stabilnu, polariziranu ili kao klimu u tranziciji?
Današnja politička klima u Rumuniji duboko je polarizirana (postoje dvije glavne struje – proevropska i takozvana suverenistička). Takođe, važno je napomenuti da će ovakav oblik društvene i političke polarizacije, u ovom obimu, zasigurno dovesti do promjene, tako da se Rumunija može smatrati i zemljom u tranziciji. Promjena će uslijediti neovisno o ishodu izbora.
Koji su osnovni faktori koji oblikuju biračke preferencije tokom ovog izbornog ciklusa?
Rumuni su, generalno gledano, vrlo emotivni. Posebno danas, kada svjedočimo usponu takozvanih suverenista. Postoji visoka razina nezadovoljstva u pogledu djelovanja tradicionalnih političkih stranaka. Iako je Rumunija prošla kroz fazu solidnog razvoja, te su prihodi i životni standard porasli, građani imaju osjećaj da su zapostavljeni i da ih tradicionalne političke stranke ne predstavljaju adekvatno.
U osnovi, proevropski birači glasaju racionalno, isključivo zato što vjeruju u evropske vrijednosti i u snagu Evropske unije (oni također odbacuju rumunske političare, ali se opredjeljuju za evropski put).
S druge strane, birači koji podržavaju suverenističke stranke glasaju emotivno; žele promjenu – radikalnu promjenu. Nije im važno ko dolazi na vlast, važno im je da stari akteri nestanu i da se sistem transformiše.
U kojoj mjeri evropska pitanja, poput odnosa s EU i NATO-om, oblikuju stranačke platforme i izborni diskurs?
Kao što sam već naveo, tradicionalne političke stranke podržavaju evropske vrijednosti i transatlantske saveze u koje je Rumunija uključena već 20 godina. Njihov slogan glasi: “Glasajte za nas kako bismo zadržali zemlju na evropskom putu.”
Suverenistički blok ne zagovara direktno napuštanje Evropske unije, ali insistira na većem stepenu nacionalne zastupljenosti unutar EU. Oni se zalažu za “Evropu nacija”, veću nezavisnost od evropskih institucija, te teže “osvajanju Brisela”, kako sami kažu.
Dakle, i u kampanjama jednih i drugih, EU i NATO igraju važnu ulogu, ali iz različitih perspektiva.
Da li ste primijetili značajne promjene u načinu na koji politički lideri komuniciraju s biračima, posebno u pogledu izbornih strategija ili retorike?
Definitivno. Tokom 2024. godine u Rumuniji su održani izbori na svim nivoima – lokalni, parlamentarni, evropski i predsjednički.
U svim kampanjama, na svim nivoima, došlo je do promjene strategije. Posebno nove, suverenistički orijentisane stranke, koristile su veoma populističke poruke, razumljive svim slojevima društva. Sadržaji su bili općeniti, bez konkretnih prijedloga ili rješenja – usmjereni uglavnom na kritiku postojećeg sistema.
Druga velika promjena bila je široka upotreba društvenih mreža – posebno TikToka. Bilo je stranaka koje su osnovane svega šest mjeseci prije izbora od strane potpuno nepoznatih pojedinaca bez političkog iskustva, koje nisu ni štampale promotivni materijal niti održale javne skupove – a ipak su zahvaljujući društvenim mrežama ušle u parlament.
Najzabrinjavajuća promjena ogleda se u retorici i ponašanju kandidata. Suverenističke stranke usvojile su veoma agresivan ton. Njihovi govori bili su uglavnom zasnovani na govoru mržnje – usmjereni protiv manjina, političkih oponenata, zakona i institucija.
Često su organizovali neautorizirane proteste, mahom protiv državnih institucija.
Jesu li birači u većoj mjeri motivirani ideološkim razlikama ili pragmatičnim brigama vezanim za svakodnevna socioekonomska pitanja?
U ovoj kampanji birače pokreću emocije. Te emocije proizlaze iz socioekonomske nesigurnosti i straha.
Ne možemo govoriti o postojanju koherentnih ideologija; građanima to jednostavno nije prioritet, a nivo političke rasprave bio je vrlo nizak.
Kakva je percipirana uloga mladih birača na ovim izborima? Jesu li politički aktivniji ili utjecajniji u poređenju s prethodnim ciklusima?
Nažalost, podaci pokazuju da mladi nisu naročito politički aktivni. Uglavnom odbacuju poruke tradicionalnih stranaka. Jedan dio njih ostaje neutralan i ne izlazi na izbore.
Većina onih koji ipak glasaju, okreću se suverenističkom spektru. Oni su na neki način privučeni nepoznatim, koje obećava promjene – iako te promjene nemaju racionalnu osnovu.
Kako mediji – posebno digitalni i društveni – oblikuju političke percepcije i utiču na mobilizaciju birača u savremenoj Rumuniji?
Kao što sam već naveo, društvene mreže su dominirale izbornom kampanjom. Poruke i mobilizacija, naročito na strani suverenista, odvijali su se gotovo isključivo putem digitalnih i društvenih medija.
Tradicionalni mediji (TV, štampani mediji) imali su znatno manji utjecaj na birače.
Bez obzira na ishod izbora, koji će biti ključni izazovi s kojima će se suočiti nova vlada?
Kao i uvijek, najvažnije pitanje ostaje ekonomija. Finansijsko stanje zemlje je veoma loše. Trgovinski bilans je nepovoljan, poreski sistem neefikasan, javni sektor prevelik, a potrebne su finansijske i strukturne reforme – ukratko, neophodno je bolje upravljanje državom.
Rumunija i dalje ima ozbiljne izazove u pogledu infrastrukturnog razvoja. Za napredak je neophodno povećati iskorištenost fondova EU.
Nakon svih izbora, novo rukovodstvo moraće se fokusirati na društvenu koheziju. Zemlja je danas ekstremno podijeljena, a društvene tenzije su u porastu. Neophodne su različite socijalne mjere, kao i bolja komunikacija državnih institucija s građanima.
Nakon rješavanja ovih problema – ili paralelno s njima – nužno je usmjeriti pažnju i na vanjsku politiku i geopolitičku strategiju. Rumunija ima ključnu ulogu u podršci i obnovi Ukrajine.
Istovremeno, važno je zadržati proevropsku orijentaciju unutar EU, ali i nastaviti razvijati strateško partnerstvo sa Sjedinjenim Američkim Državama.
