Foto: Jajce Online
Projekti koji su objavljeni u ovoj rundi su oni za koje su institucije Evropske unije utvrdile da su neophodni za njen ekonomski i industrijski rast i razvoj. Na ovom spisku nema projekta iz Bosne i Hercegovine niti iz Srbije, pa tako, između ostalog, nema planiranih projekata rudarenja litijuma na Majevici u BiH i u dolini Jadra u Srbiji. Iako je najavljeno da će se ova lista proširiti sa projektima iz „trećih zemalja“, nadamo se da projekti u BiH i Srbiji neće biti uvršteni, jer su se tokom zadnjih godina lokalne zajednice oštro usprotivile istim, te dali prednost očuvanju plodne zemlje i životne sredine u cjelini.
Trenutno je ukupno objavljeno 47 projekata koji su od interesa Evropske unije i dobijaju status strateških projekata. Najveći je broj onih koji se odnose na dobijanje mineralnih sirovina rudarenjem – njih 23, a prednjače projekti rudarenja litijuma i to po dva iz Portugala, Španije i Francuske, a po jedan iz Češke, Finske i Njemačke. Od ostalih sirovinskih projekata zastupljeni su tri projekta rudarenja kobalta i nikla, ali i projekti koju uključuju rudarenje rijetkih elemenata zemlje, antimona, magnezija, grafita, bakra i nekoliko drugih sirovina.
Na listi i projekat kompanije koja je osnovana za preradu litijuma na Majevici
Jedan od projekata koji je dobio status strateškog jeste projekat kompanije Rock Tech Guben GmbH pod nazivom „Lithium Hydroxide Converter Guben“ koji za cilj ima preradu litijuma. Ono što je važno je činjenica da je ovaj projekat upravo za glavnu sirovinu u svojoj preradi, kako stoji na njihovoj zvaničnoj stranici, isplanirao litijum sa područja Majevice, iako projekat Lopare nije trenutno na listi.
Podsjećamo da je švicarska kompanija Arcore AG vršila istraživanja i podnijela zahtjev za koncesiju za rudarenje litijuma na Majevici. Ista kompanija je sklopila ugovor o strateškom partnerstvu sa kanadskom firmom RockTech Lithuim, a potom i sporazum o osnivanju gore navedene firme za preradu rude litijuma Rock Tech Guben GmbH.
A kada je riječ o iskopavanju rude na Majevici, zadnjih mjeseci smo u javnosti imali priliku da čujemo predstavnike vlasti u Republici Srpskoj da je područje Majevice nuđeno i vladi Mađarske za rudarenje, kao i SAD-u, odnosno direktno predsjedniku SAD-a.
Rudarenje i Bosna i Hercegovina
Centar za životnu sredinu posljednjih nekoliko godina prati problematiku rudarskih projekata koji se planiraju na području Bosne i Hercegovine i aktivno pomaže lokalnim zajednicama koje se bore protiv otvaranja novih rudnika, odnosno projekata koje prati niz nepravilnosti.
U trenutku kada mnoga rudarska postrojenja, prvenstveno kopovi uglja, imaju mnoge proceduralne manjkavosti i dovode do zagađenja životne sredine, a institucije ne reaguju da se postojeće nepravilnosti otklone, jasno zastupamo stav da rudarski projekti koji se trenutno najavljuju ne mogu imati prioritet i da se ne treba dozvoliti njihova realizacija.
Podsjećamo da je godinama svojim radom, rudnik uglja u Medni (opština Mrkonjić Grad) na površini od samo nekoliko hektara uzrokovao zagađenje nekoliko sela i vodotokova u dužini od nekoliko desetina kilometara, te da je rijeka Sana bila pogođena prisustvom teških metala u zoni koja je definisana kao vodotok prve kategorije kvaliteta. Centar za životnu sredinu je tim povodom podnio i krivičnu prijavu koja čeka svoj ishod.
Pored Medne, tu su i rudnici Bistrica i Bukova kosa (Prijedor), čiji rad prati niz proceduralnih nepravilnosti. Postrojenja su krenula sa eksploatacijom rude iako nisu imala sve dozvole za rad, sam proces je išao ubrzanom procedurom, a mnoga evidentitana i očigledna zagađenja su ostala bez adekvatne reakcije nadležnih inspekcija i institucija.
Najveći problem jeste da u Bosni i Hercegovini ne postoje adekvatni standardi u polju zaštite životne sredine i da se procesi zaštite prirode odvijaju jako sporo. Za primjer su lokaliteti Majevice, Ozrena i doline Plive, koji su prepoznati kao visoko vrijedna područja u pogledu zaštite biološke raznovrsnosti i planirani su kroz prostorno-plansku dokumentaciju kao Parkovi prirode i Nacionalni parkovi. Sa novom “invazijom” rudarskih projekata zagovaranih od stranih kompanija, pritisak na životni prostor može samo rasti.
Šta podrazumijeva “strateški” projekat?
Klasifikacija projekata kao “strateški” podrazumijeva ubrzane procedure, odnosno otvara put za proceduralne manjkavosti. Ubrzana procedura znači da se, na primjer, ne moraju detaljno sagledati uticaji na životnu sredinu, zaštićena područja i vodne resurse, što je inače obavezno, a itekako može dovesti do potencijalno većih rizika po prirodu i stanovništvo. U trenucima kada imamo velike izazove u pogledu zagađenja i zaštite prirode, ovi procesi stvaraju samo dodatni pritisak, posebno na zemlju kao što je Bosna i Hercegovina.
Tokom prošle godine na adresu za apliciranje za strateške projekte Evropske unije stiglo je 170 prijava iz cijele Evrope. Sam proces objave ove liste nije bio transparentan, jer se obavljao iza zatvorenih vrata i bez konsultacija sa pogođenim zajednicama i civilnim društvom, a jedan od glavnih problema, kako tvrde naši izvori iz Brisela, jeste i odluka Evropske komisije da ovaj proces ne vode nezavisni stručnjaci, nego oni koji imaju jake veze sa kompanijama koje su se prijavile u ove procedure.
Ekstraktivistički pristup Evropske komisije samo će pretvoriti ruralna područja širom Evrope u zone žrtvovanja, a sve sa ciljem povećanja industrijskih i korporativnih profita. Ovi projekti, pored podrške industrijama i ekonomskom rastu, velikim djelom predstavljaju i podršku vojnoj industriji.
Evropska unija u velikoj mjeri ulaže u rudarenje mineralnih sirovina i planira brojne projekte u budućnosti. Problem je u tome što prethodno uopšte nisu sagledane mogućnosti za smanjenjem potrošnje minerala procesima reciklaže, iako brojni proračuni pokazuju da bi recikliranim metalima EU mogla pokriti 67% potražnje za mineralima do 2050. godine. Kroz ovaj pristup podrške ubrzanoj ekstrakciji mineralnih sirovina, EU može samo stvoriti dodatnu štetu u pogledu demokratičnosti i kršenja ljudskih prava širom Evrope.
