Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih Država (SAD) je u četvrtak, 29. juna oborio tzv. afirmativnu akciju prilikom upisivanja na univerzitete u toj zemlji, odlučivši da rasa ne može biti faktor u tome, čime su prisilili visokoobrazovne ustanove da se diverzifikuju na druge načine.
Afirmativna akcija predstavlja pozitivnu diskriminaciju, koja uzima u obzir pripadnost rasi prilikom upisivanja na univerzitet, sa ciljem da se poveća broj afroameričkih i latinoameričkih studenata.
Konzervativna većina u sudu je oborila upisne planove Harvarda i Univerziteta u Sjevernoj Karolini, najstarijeg privatnog i najstarijeg javnog koledža u zemlji.
Glavni sudija Džon (John) Roberts je rekao da su univerziteti preduga “pogrešno zaključivali da osnov identiteta pojedinca predstavljaju ne izazovi koje je prevazišao, vještine koje je izgradio ili lekcije koje je naučio, nego boja njegove kože. Naša ustavna istorija ne toleriše takav izbor.”
Sudija Klarens Tomas (Clarence Thomas), drugi Afroamerikanac u ovom sudu koji je dugo tražio da se okonča praksa afirmativne akcije, je u izdvojenom mišljenju napisao da ova odluka “vidi kakve su upisne politike univerziteta u pravom svjetlu – bez pravog smjera, preferencije bazirane na rasi, koje obezbjeđuju određenu rasnu mješavinu na početnim godinama”.
Sutkinja Sonia Sotomajor (Sotomayor) je u svom izdvojenom mišljenju u kojem se ne slaže navela da ova odluka “vraća unazad decenije velikog napretka”.
U izdvojenom neslaganju, sutkinja Ketandži Braun Džekson (Ketanji Brown Jackson), prva afroamerička sutkinja u istoriji ove sudske institucije, rekla je da je odluka “istinska tragedija za sve nas”.
Rezultati glasanja su bili 6-3 u slučaju Sjeverne Karoline i 6-2 u slučaju Harvarda, gdje Džekson nije glasala jer je bila članica savjetodavnog upravnog odbora na tom koledžu. Sutkinja Elena Kagan se takođe glasala protiv ovih odluka.
Predsjednik Džo Bajden (Joe Biden) je iz Bijele kuće poručio da se “u potpunosti” ne slaže sa odlukom suda, te tražio od obrazovnih institucija da dođu do diverzifikacije drugim putevima, i da ne puste da odluka “bude posljednja riječ” po tom pitanju.
Bivši predsjednik Donald Tramp (Trump) je na društvenim mrežama napisao da je ovo “veliki dan za Ameriku”, dok je Barak (Barack) Obama, njegov prethodnik u Bijeloj kući, u saopštenju rekao da je afirmativna akcija “dozvolila generacijama studenata poput Mišel [Obama, njegova supruga] i mene da da dokažemo svoju pripadnost”.
Vrhovni sud je već dva puta u prethodnih 20 godina ostavio na snazi pozitivnu diskriminaciju, posljednji put 2016. godine – prije nego što je Donald Tramp izabrao troje novih sudija.
Afirmativna akcija je došla na sud zahvaljujući konzervativnom aktivisti Edvardu (Edward) Blumu, koji je takođe bio iza ranijeg pokušaja obaranja afirmativne akcije, u slučaju protiv Univerziteta u Teksasu.
Blum je osnovao grupu “Studenti za pošteno upisivanje”, koja je tužila oba univerziteta 2014. godine.
Organizacija je tvrdila da američki Ustav zabranjuje upotrebu rase prilikom upisa na koledž, te su tražili odbacivanje ranijih odluka Vrhovnog suda koje tvrde drukčije.
Jedine institucije koje su eksplicitno isključene iz odluke suda su američke vojne akademije, naveo je sudija Roberts, sugerišući da bi interesi nacionalne bezbjednosti mogli imati uticaja na pravnu analizu.
Blumova organizacija je tvrdila da obrazovne institucije mogu da se diverzifikuju na drugi način, uključujući fokusiranjem na socioekonomski status potencijalnih studenata, te eliminišući prednost za djecu bivših polaznika tih fakulteta ili velikih donatora.
Iz ovih univerziteta je navedeno da pozitivnu diskriminaciju koriste na ograničen način, ali da će teško doći do adekvatno raznolikog studentskog tijela – koje oslikava Ameriku – ukoliko bude ukinuta.
Na osam “Ivy League” univerziteta, najprestižnijih u SAD, broj studenata koji nisu bijelci se od 2010. do 2021. povećao za 55%.
Devet saveznih država već zabranjuje bilo kakvo razmatranje rase prilikom upisivanja na univerzitete – Kalifornija, Mičigen, Vašington, Arizona, Florida, Džordžija, Nebraska, Nju Hempšir i Oklahoma.
Ukidanje afirmativne akcije je dovelo do značajnog pada upisa manjina na univerzitete u Kaliforniji, Mičigenu i Vašingtonu.
