foto: reuters
Bosna i Hercegovina nema zakon o gasu i ozbiljno kaska za evropskim regulativama u toj oblasti, a nova inicijativa za donošenje ovog zakona, iz kabineta člana Predsjedništva BiH, Denisa Bećirovića, dočekana je “na nož” u bh. entitetu Republika Srpska.
Bećirović je 7. februara pokrenuo proceduru za izradu i usvajanje tog zakona, što je kasnije usvojeno, na sjednici Predsjedništva BiH 22. februara.
Inicijativa, između ostalog, previđa ukidanje entitetskih regulatora u ovoj oblasti i osnivanje državnog.
U RS-u tvrde da ovo pitanje zadire u nadležnosti entiteta, koji imaju svoja ministarstva za energetiku.
Nepostojanje ove legislative je jedan od razloga zbog kojih je Bosna i Hercegovina pod sankcijama Evropske energetske zajednice od kraja 2020. godine.
Bosna i Hercegovina je pod sankcijama zbog nepoštovanja Drugog energetskog paketa u sektoru gasa, Direktive o sumporu i gorivima, kao i Trećeg energetskog paketa za električnu energiju i gas.
“Bosna i Hercegovina nema zakon o gasu, niti ima državnog regulatora koji bi mogao da kontroliše, između ostalog, i pitanje monopola”, upozorila je tada Evropska energetska zajednica.
Iz Evropske energetske zajednice nije odgovoreno na pitanja Radija Slobodna Evropa (RSE) o novoj inicijativi.
Sankcije Evropske energetske zajednice nemaju širok okvir, i znače da država neće učestvovati u pitanjima budžeta te organizacije, ali mnogo ozbiljnije sankcije može propisati Evropska unija, koja prilikom donošenja odluka uzima u obzir koliko su ispunjene evropske pravne regulative i mišljenje Evropske energetske zajednice, kao instrumenta spoljne energetske politike.
One se kreću od smanjenja finansiranja energetskih projekata, do obustave otvaranja pregovaračkog poglavlja o energetici u procesu pristupanja Evropskoj uniji.
U izvještaju o napretku Bosne i Hercegovine na evropskom putu iz oktobra, Evropska unija je navela da bi i država i njeni entiteti trebalo da usvoje zakone o gasu radi “otvaranja” energetskog tržišta, u skladu sa Trećim energetskim paketom.
Kako je u Bosni i Hercegovini regulisan gas?
Republika Srpska ima svog specijalizovanog regulatora, Regulatornu komisiju za energetiku RS-a, dok u Federaciji Bosne i Hercegovine taj posao obavlja Ministarstvo energije, rudarstva i industrije.
RS ima Zakon o gasu usvojen 2018. godine, za koji zvaničnici ovog entiteta tvrde da ima podršku Evropske energetske zajednice, dok Federacija BiH nema zakonsko rješenje, nego se vodi Uredbom o organizaciji i regulaciji sektora gasne privrede iz 2007. godine.
Na državnom nivou, jedini regulator u energetskom sektoru je Državna regulatorna komisija za električnu energiju.
Šta se navodi u prijedlogu?
Kako je ranije navedeno iz Bećirovićevog kabineta, u njegovom prijedlogu fokus je na ukidanju “neustavnih entitetskih regulatora i uspostava državnog regulatora za oblast prirodnog gasa sa adekvatnim ovlastima i instrumentima za njihovu provedbu”.
On tvrdi da se njegov prijedlog bazira na odredbama Ustava BiH, kao i preuzetim obavezama prema Evropske unije i Evropske energetske zajednice, kako bi se uspostavila jasna pravila u ovom sektoru.
Tako će, tvrdi Bećirović, biti riješena i diverzifikacija izvora gasa.
“Time se napuštaju neodgovarajući i evidentno neuspješni dosadašnji pristupi regulacije ovog sektora u zajedničkom paketu sa električnom energijom, ali i pristup zanemarivanja gasnog sektora i fokusiranja samo na pitanja regulative iz oblasti električne energije”, navodi se u saopštenju.
Protivljenje iz RS-a
Nakon sjednice na kojoj je usvojena Bećirovićeva preporuka, predsjedavajuća Predsjedništva Bosne i Hercegovine Željka Cvijanović istakla je da je “stav RS-a da je oblast energetike u nadležnosti entiteta”.
“Vlada RS-a je donijela svoj Zakon o energetici, ima i svoju Strategiju energetike, taj zakon je usklađen sa onim što su odredbe Trećeg energetskog paketa”, naglasila je Cvijanović.
Ona je ocijenila da Federacija BiH nikad nije donijela svoj zakon o energetici “upravo da bi se moglo doći u ovu situaciju, da se forsira donošenje takvog zakonskog rješenja na nivou BiH”.
Dodala je da je se ne radi o pitanju zbog kojeg član Predsjedništva Bosne i Hercegovine može pokrenuti veto, te da će o zakonskom rješenju bh. parlament dati svoj sud.
Ministar spoljne trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i Hercegovine Staša Košarac izjavio je da neće podržati Bećirovićev prijedlog, jer se radi o “primarnoj ustavnoj nadležnosti entiteta”.
Dodao je da njegovo ministarstvo sarađuje sa entitetskim ministarstvima “na izradi teksta zakona o regulatoru električne energije i prirodnog gasa”.
Ministar energetike i rudarstva RS-a Petar Đokić izjavio je za agenciju Srna da “u Bosni i Hercegovini nema nikakvih problema u snabdijevanju gasom, gasna mreža se razvija bez ikakvih problema i za to nisu potrebni nikakvi dodatni propisi”.
Regulatorna komisija za energetiku RS-a u svom odgovoru za RSE odbacuje tvrdnje o “neustavnosti” i navodi da svoje nadležnosti obavlja u skladu sa zakonima koji su na snazi.
“Nijedna odredba tih zakona, pa ni one koje se tiču nadležnosti i rada Regulatorne komisije, nije niti osporena niti je, od strane nadležnih organa, proglašena neustavnom”, ističe se u odgovoru Regulatorne komisije za energetiku RS-a.
Tvrde da regulatorni okvir u RS-u postoji još od 2007. godine, ali priznaju da “nedostatak regulatornog okvira za sektor prirodnog gasa u Federaciji Bosne i Hercegovine predstavlja problem i neispunjavanje preuzetih obaveza”.
Kažu da države potpisnice Ugovora o uspostavljanju Evropske energetske zajednice moraju provesti određene direktive, ali ocjenjuju da države imaju slobodu da ih primjene kako žele, da li kroz jedan ili više zakona, odnosno preko jednog ili više regulatora.
Državni regulator – kamen spoticanja
Pokušaji da se usvoji državni zakon o gasu postoje već 15 godina, a uvijek je kamen spoticanja bio državni regulator, pojašnjava za RSE energetski stručnjak, Almir Bećarević.
“Ono oko čega se isto nije moglo dogovoriti, to je javna korporacija, mada je to ustavna nadležnost, jer javne korporacije su dio Dejtonskog sporazuma. Međutim, RS je po pitanju jedne transportne kompanije to rezolutno odbijala”, rekao je Bećarević.
On navodi da se radi o dobroj inicijativi, jer bi sa državnim regulatorom bio uređen transport gasa.
“Da ne bude bitno da li, ili s koje strane dolazi koja interkonekcija, već da je bitno da su jednaka pravila za sve, i da jednak pristup sistemu imaju svi”, kazao je Bećarević.
Ističe da bi trgovina i distribucija gasa mogli da ostanu na entitetskom nivou.
“Ništa se ne traži od onoga što nije regulisano Dejtonom, međuentitetska trgovina, i čim gasovod prolazi kroz oba entiteta, logično bi bilo da je to odmah izdignuto na državni nivo”, naglašava Bećarević.
On zaključuje da je teško očekivati da će RS pristati na novi zakon, ali da se ništa drugo “ne traži mimo onoga što traži Treći energetski paket, koji u jednom članu pominje državnog regulatora za gas”.
Šta sa dekarbonizacijom?
U Aarhus centru BiH ističu da se jedinstvenom “tržištu možemo priključiti kao država, a ne kao dijelovi države”.
Denis Žiško iz ovog Centra za RSE upozorava da je priča o novom zakonu gubljenje vremena.
“U isto vrijeme, odnosno prije par godina smo potpisali međunarodni ugovor – Zelenu agendu za Zapadni Balkan i Sofijsku deklaraciju – gdje smo se obavezali da ćemo dekarbonizirati društvo do 2050. godine”, naglašava Žiško.
On pojašnjava da “dekarbonizacija znači prestanak korištenja fosilnih goriva”, što uključuje i prirodni gas.
“To znači da je opet politika, populizam, umjesto da se radi na širenju obnovljivih izvora, izgradnji vjetroelektrana, fotonaponskih elektrana, i svega što bismo trebali raditi što prije da bismo ubrzali dekarbonizaciju”, smatra Žiško.
Ističe da Bosna i Hercegovina nije posebno ovisna o gasu, jer je “jedini problem vezan za gas u BiH daljinsko grijanje Sarajeva i ništa više”, te da se gas nameće prvenstveno zbog političkih interesa.
On kaže da Evropska energetska zajednica nema mehanizme da nametne teške sankcije Bosni i Hercegovini, ali da nam ne trebaju veće sankcije od toga da “niko neće da ulaže u zemlju gdje se međunarodni sporazumi krše svakodnevno”.
Nove gasne konekcije
Trenutno, sav prirodni gas u BiH stiže iz Rusije, i to gasovodom Turski tok. U zemlju ulazi na jednom terminalu, u Šepku kod Zvornika, na granici sa Srbijom.
U planu su dva nova gasovoda za distribuciju ovog energenta u BiH, Istočna i Nova južna interkonekcija.
Istočna interkonekcija, na kojoj insistira vodstvo RS, bi se spojila sa gasnom mrežom Srbije kod Bijeljine, na sjeveroistoku zemlje, te bi išla do Novog Grada, na zapadu.
Gas bi bio namijenjen potrošačima u RS-u, a stotinak miliona evra za izgradnju bi obezbijedio ruski Gazprom.
Za razliku od nje, Nova južna interkonekcija je projekat koji bi spojio Bosnu i Hercegovinu na hrvatsku gasnu mrežu, preko zapadne Hercegovine do Novog Travnika u srednjoj Bosni.
Ovaj projekat su podržale Sjedinjene Države i Evropska unija.
