Foto: Sead Turčalo,privatni album
Političke poruke ujedinjenja ‘srpskih zemalja’ u jednu državu, brisanje granica između Srbije, Crne Gore i Republike Srpske, koju treba odvojiti od Bosne, nisu novost.
To je ideja za koju se zalažu predsjednik srpskog entiteta u Bosni i Hercegovini (BiH) Milorad Dodik, direktor bezbjednosno-informativne agencije Srbije Aleksandar Vulin, srpski istoričar i jedan od ideologa velikosrpskog projekta ‘srpski svet’ Aleksandar Raković, desničarski političar iz Srbije Boško Obradović i Zavetnici.
Međutim, prvi put “padanje granica” kao ideja dolazi iz Crne Gore, od Marka Kovačevića, visokog funkcionera Nove srpske demokratije, partije vladajuće većine.
Naime, Kovačević je 29. jula, na obilježavanju Vučedolske bitke poručio da “treba da se borimo da ove granice padnu”.
“Nije potrebno da se mijenja državno-pravni status, neka to bude bilo koji način. Ako je to Evropska unija, neka bude. Ako je Otvoreni Balkan, neka bude. Ako nema ništa od toga neka bude Sporazum između Crne Gore, Srbije i Republike Srpske. Ali neka granica nema”, poruke su Kovačevića, ispraćene aplauzom u Trebinju.
Turčalo: Još jedan susjed koji dovodi u pitanje teritorijalni suverenitet
Dekan sarajevskog Fakulteta političkih nauka Sead Turčalo za RSE ukazuje da je BiH sa Crnom Gorom imala nacionalistički neopterećen odnos.
“A sada nam se uvodi još jedan susjed koji se ponaša na sličan način poput Srbije, koja negira BiH. I to je za nas, državu kojoj se pitanje teritorijalnog suvereniteta dovodi u pitanje, veoma izazovno”.
Turčalo ukazuje da, kao što preko Republike Srpske u Bosni i Hercegovini, tako i preko Crne Gore, Srbija metastazira u regionu, vršeći negativni uticaj.
“Srbija smatra i Crnu Goru i Bosnu i Hercegovinu privremenim državama i njihovi ratni ciljevi nikada nisu prestali samo ih sada na prefinjene načine odrađuju – bez otvorenog nasilja već metodama korišćenja unutrašnjih anti-suverenističkih snaga kako bi slabili kapacitete države”.
Slični narativi bili uvod u rat
Srđa Pavlović, profesor na Katedri za istoriju i klasiku Univerziteta Alberta u Kanadi smatra da je nastup Kovačevića samo “jedan u dugom nizu srpskih kleronacionalističkih poziva na ujedinjenje zarad ostvarivanja sna, odnosno iluzije o Velikoj Srbiji”.
Srđa Pavlovic, profesor kanadskog Univerziteta
“Pokazuje se da je istinita opaska o tome da je “prošlost nepredvidljiva” i da je istorija nastavila da bude večera raznim ideološkim radikalima i nacionalistima”, kaže Pavlović za RSE.
Istoričar Adnan Prekić za RSE poručuje da je narativ Kovačevića opasan jer je, kako kaže, identičan je onom koji je bio uvod u ratove 90-ih:
“Sve smo to gledali i prije 30 godina godina. Ključne poruke su ostale identične, ambicije nepromijenjene, a umjesto Slobodana Miloševića, trideset godina kasnije na čelu projekta imamo Vučića koji sve Srbe u regionu posmatra kao dijasporu, kojom on treba da upravlja preko lokalnih epigona”.
Ratovi devedesetih, na prostoru bivše Jugoslavije su među glavnim uzrocima imali velikodržavnu politiku Srbije, predvođene Slobodanom Miloševićem, što je dovelo do masovnih stradanja.
Marko Kovačević je budućnost Crne Gore?
Marko Kovačević je predsjednik Opštine Nikšić, drugog po veličini grada u Crnoj Gori. Nova srpska demokratija, partija čiji je funkcioner, bila je okosnica nedavno rasformiranog proruskog Demokratskog fronta, bliskog Srbiji i predsjedniku Aleksandru Vučiću.
“Potpisujemo bratimljenje i ostavljamo ovaj trag koji proističe iz onog traga krvlju zalivenog naših predaka uz nadu da nikada više mi nećemo morati da to uradimo kao što naša braća dok su stvarala Republiku Srpsku, već da će novo ujedinjenje i stvaranje granica biti ostvareno na jedan miran način”, rekao je u Trebinju 29. jula.
Izlaganje je završio bez pominjanja Bosne i Hercegovine, države u kojoj je govorio:
“Neka Živi Hercegovina, neka živi Crna Gora, neka živi Republika Srpska i neka živi Srbija”.
Kovačević je već iznosio sporne, desničarske stavove.
Negirao je u Srebrenici počinjen genocid, a u decembru 2022. godine podnoseći izvještaj u Skupštini Srbije o stanju u lokalnim zajednicama u Crnoj Gori naveo da je Srbija “matica svih Srba” i njegova država.
Kovačevićeva partija godinama se zalaže za povlačenje priznanja nezavisnosti Kosova, izlazak Crne Gore iz NATO-a i ukidanje sankcija Rusiji koje je Crna Gora 2014. godine uvela slijedeći vanjskopolitički kurs Evropske unije.
Izvor američke administracije potvrdio je u septembru 2022. da je DF tokom izborne kampanje 2016. bio finansiran iz Rusije.
Lideri DF-a Andrija Mandić i Milan Knežević, sa osam srpskih i dva ruska državljanina, optuženi su za pripremu nasilne promjene vlasti U Crnoj Gori na dan izbora 2016. godine. Prvostepene presude na zatvorske kazne, ukinuo je Apelacioni sud i slučaj vratio na ponovno suđenje.
Mandića je 30. maja ove godine odlikovao Dodik a prije tri godine Aleksandar Vulin, bivši ministar policije Srbije.
Mandić je nedavno rekao da Marko Kovačević predstavlja budućnost Crne Gore.
Poruke Kovačevića nisu iznenađenje
Prethodne tri godine Crnom Gorom je vladala većina predvođena prosrpskim i proruskim Demokratskim frontom, Demokratama i pokretom URA, koja je na izborima avgusta 2020. smijenila trodecenijsku vlast suverenističke i pro-crnogorske Demokratske partije socijalista Mila Đukanovića.
Očekuje se da partija Mandića i Kovačevića kao i ostale stranke nekadašnjeg DF-a uđu u Vladu čije se formiranje očekuje narednih mjeseci, nakon junskih vanrednih izbora.
Srpski kleronacionalizam i istorijski revizionizam danas predstavljaju linije zvanične politike u Crnoj Gori tvrdi profesor Pavlović:
“Zvanična Crna Gora, u liku Marka Kovačevića, pojavila se i održala kleronacionalistički govor kojim se nova vlast potpuno legitimisala. Iako partija kojoj Kovačević pripada još nije postala integralni dio (nove) izvršne vlasti, imajući u vidu da je to, na žalost, pitanje dana, njeni zagovornici se osjećaju sigurno do mjere u kojoj Kovačević može predlagati brisanje granica koje vještački razdvajaju Srbe”.
Dekan Sead Turčalo kaže da nije iznenađen porukama Kovačevića.
“On negira i crnogorsku državnost. To je osoba koja dolazi iz miljea koji je, da bi relativizovao veliko-srpski ekspanzionistički hegemonizam, počeo da izmišlja mantru o crnogorskom nacionalizmu. To je grupacija oko DF-a koja negira postojanje nezavisne Crne Gore, i koji žele da se vrate pod okrilje Srbije, da obnove zajednicu”.
Ni za istoričara Adnana Prekića poruke Kovačevića nisu iznenađenje:
“Poput srpskog nacionalizma koji je od druge polovine 80-ih predano afirmisao tezu o ugroženosti Srba i njihovom pravu da bez obzira na republičke granice žive u jednoj državi, danas gledamo reinkarnaciju takve politike kroz projekat ‘Srpskog sveta'”.
‘Srpski svet’ je sa državnih adresa Srbije prvi promovisao Aleksandar Vulin dok je bio na čelu Ministarstva odbrane, poručujući da predsjednik Srbije Aleksandar Vučić treba da stvara srpski svet koji će okupiti sve Srbe.
Turčalo: Pušten duh iz boce
Ovakve poruke visokih funkcionera su, smatra dekan Turčalo najveći izazov za region:
“Ti ljudi ne da nisu izašli iz devedesetih već nisu izašli ni iz 1943, i to je najveći izazov za region. Duh iz boce je pušten i nisam siguran da postoje snage koje ga mogu smiriti.
Kako navodi region se još nije oporavio do ratova devedesetih.
“Zato moramo ukazivati na ove negativne snage koji propagiraju nasilje kroz poruke o mijenjanju granica, kako bismo preventivno djelovali”, zaključuje Turčalo.
No, neke analize u ovim događanjima vide i “prste” Rusije.
U obimnoj studiji “Uloga Rusije na Balkanu: Slučaj Crne Gore” iz 2021. Digitalnog forenzičkog centara se navodi da je promjena vlasti 2020. učinila očiglednom ulogu pojedinih aktera na političkoj sceni Crne Gore i osvijetlila rusko-srpske operacije na potezu Beograd–Podgorica–Banjaluka.
“Ruske imperijalne ambicije, komplementarne sa velikodržavnim aspiracijama srpskih nacionalističkih krugova, predstavljaju prijetnju demokratskim procesima Zapadnog Balkana, kojem se umjesto evropskih i evroatlantskih integracija ponovo nude projekti koji podrazumijevaju prekrajanje granica”.
Srbija ima bliske odnose sa Moskvom i nije uvela nijednu restriktivnu mjeru protiv Rusije zbog agresije na Ukrajinu a što se očekuje od države kandidata za ulazak u Evropsku uniju.
Milorad Dodik se dva puta sastao sa Vladimirom Putinom u Moskvi od napada Rusije na Ukrajinu, u februaru prošle godine.
