Foto: Privatna arhiva
Nakon što lojalni ideološki vojnici preuzmu državnu birokratiju i ekonomske subjekte koji su pod njenom kontrolom, moguće je i da se sve druge sfere društvenog života podrede partijskoj volji. U ovom procesu nestaju svi administrativni odbrambeni mehanizmi, pa društvo više nije sposobno da zaustavi slobodni pad u autoritarizam
edavno je crnogorska javnost upoznata s još jednom mučnom statistikom koja ilustruje zarobljavanje države od strane novih reformatorskih vlasti. Masovna partijska zapošljavanja, svakodnevno piljarenje oko rukovodećih funkcija u državnim preduzećima, i velikodušno nagrađivanje lojalnih aktivista mjestima u državnoj administraciji i upravnim odborima su postala dio naše svakodnevice.
Ovakvo zarobljavanje državne administracije i institucija, koje je čine, prvi je i najvažniji korak ka zarobljavanju cijelog društva. Tek nakon što lojalni ideološki vojnici preuzmu državnu birokratiju i ekonomske subjekte koji su pod njenom kontrolom je moguće da se druge sfere društvenog života podrede partijskoj volji.
PAD U AUTORITARIZAM
U ovom procesu nestaju svi administrativni odbrambeni mehanizmi, pa društvo više nije sposobno da zaustavi slobodni pad u autoritarizam.
Aktivnosti vladajuće strukture u Crnoj Gori, koja u protekle tri godine servisira mitologizovane nacionalističke apetite srpske političke i vjerske elite, potvrđuju da se radi o zarobljavanju države po linijama kleronacionalističkog ideološkog modela koji nastoji da Crnu Goru iznova pobriše s političke mape Evrope
Aktivnosti vladajuće strukture u Crnoj Gori, koja u protekle tri godine servisira mitologizovane nacionalističke apetite srpske političke i vjerske elite, potvrđuju da se radi o zarobljavanju države po linijama kleronacionalističkog ideološkog modela koji nastoji da Crnu Goru iznova pobriše s političke mape Evrope.
Takođe, ova vlast djeluje po matrici koja ima dugi evropski istorijat i stručno ime.
Pišući o modernoj istoriji Njemačke i fokusirajući se na period sloma Vajmarske Republike ranih 1930-ih, istoričar Ditrih Orlov je ovom procesu dao ime koje je danas dio standardnog rječnika političkih nauka – ,,partifikacija“. Orlov je pod partifikacijom podrazumijevao uspostavljanje pune partijske kontrole nad državnim institucijama, ekonomijom, javnim mnjenjem i administrativnim aparatom.
Konačni cilj je da se kreira apsolutno politizovano društvo u kojem su sve ljudske aktivnosti usklađene s interesom partije ili koalicije na vlasti.
Bez obzira na napor da se idealizuje i beatifikuje demokratski model uređenja država i društava, životna stvarnost potvrđuje da svaka vlast želi da uspostavi punu kontrolu nad svim segmentima državnog aparata. Uprkos konstantnoj i često zaglušujućoj retorici zapadnih demokratskih vedeta, danas nema države koja je imuna na ovaj svojevrsni antidemokratski virus što metastazira u neograničenu volju za moć.
Motivacija za uspostavljanje ove forme kontrole, kao i obim i intenzitet tog napora variraju u zavisnosti od istorijskog perioda i specifičnih okolnosti u kojima funkcionišu određene države i društva. Vladajuća elita u Crnoj Gori često koristi lokalni kolorit kao opravdanje za pokušaje da zagospodari svim državnim mehanizmima.
Rasprostranjenost ovakve prakse ne umanjuje očigledne negativne efekte koje je ona imala i koje danas ima na savremeni demokratski eksperiment u Crnoj Gori.
LOŠE NASLJEĐE
Neosporno je da su političke koalicije predvođene Demokratskom partijom socijalista, koje su vladale u Crnoj Gori do avgusta 2020, dugi niz godina razrađivale model partijskog zapošljavanja i kontrole institucija države. Podsjetiću na poznati model ,,siguran glas“, odnosno ,,jedno radno mjesto – četiri glasa“ koji je bivšoj koalicionoj vlasti omogućavao malu, ali presudnu izbornu dominaciju tokom protekle tri decenije.
I pored negativnih strukturnih efekata, ova praksa je u značajnoj mjeri modernizovala Crnu Goru u protekle tri decenije. Moglo bi se reći da je, u poređenju sa svojim nasljednicima na kormilu države, prethodna vlast ipak vodila kakvog-takvog računa o zakonskim okvirima, uspostavljenim procedurama i profesionalnoj sposobnosti kadrova koji su zapošljavani u državnoj službi.
S druge strane, nije se diskriminisalo po linijama etniciteta, nacije, vjere ili seksualne orijentacije. Iako je bivšoj vladajućoj strukturi nedostajala istinska ideološka dimenzija, ona je diskriminisala gotovo isključivo po linijama partijske pripadnosti, vodeći se osnovnom karakteristikom koncepta partifikacije države.
Za razliku od svojih nasljednika, ideološka dimenzija pređašnjih vlasti je postojala uglavnom na nivou političke retorike. Uprkos toj retorici, imenovanju partija, i formalnoj samodefiniciji – lijevo od centra – DPS i njeni koalicioni partneri su bili i ostali strukture koje su otvorene po pitanju upotrebljivosti različitih ideoloških modela.
Jedna od konstanti bivše strukture vlasti koju je predvodio DPS, i koja je dominirala Crnom Gorom u protekle tri decenije, bio je napor da ostane na vlasti, i taj napor je najznačajnija osobina ranijeg procesa partifikacije Crne Gore. Nova vlast, nakon 30. avgusta 2020, je postojeću praksu partijskog zapošljavanja i podređivanja države partijskim interesima znatno unaprijedila i dovela do apsurda, dok građanima još uvijek prodaje laž o sebi kao herojima teškog, ali neophodnog reformatorskog napora
U zavisnosti od nivoa upotrebljivosti različitih ideoloških matrica u različitim vremenskim periodima, dominantni DPS je varirao od tvrde komunističke linije (Jugoslavija bez alternative), preko nepočin-polja srpskog nacionalizma, pa hitrog preuzimanja crnogorske suverenističke platforme od LSCG, do savremenog EU-integrativnog narativa. Tokom zadnje tri decenije, na primjer, ekonomska politika ove partije je bila konzervativna ili čak i neoliberalna u nekim periodima. Drugim riječima, bivša vlast je, prije svega, bila oportunistička i spremna da se u trenu premetne iz jedne u drugu ideološku ,,svitnu robu“.
Jedna od konstanti bivše strukture, koja je dominirala Crnom Gorom u proteklih tri decenije, bio je napor da ostane na vlasti i taj napor je najznačajnija osobina ranijeg procesa partifikacije Crne Gore.
,,OSVJEŽENJE“ – KOJE TO NIJE
Od avgusta 2020, politički akteri koji su dovedeni na vlast uz gromoglasan narativ o poštenju, etičnosti, transparentnosti, meritokratiji, borbi protiv nepotizma, itd. svakodnevno i entuzijastično demonstriraju da državu i njen upravljački mehanizam vide isključivo kao uslužni servis u partijske i ideološke svrhe, kako bi obezbijedili željenu izbornu podršku i, usput, namakli lično bogatstvo.
Nova vlast je postojeću praksu partijskog zapošljavanja i podređivanja države partijskim interesima znatno unaprijedila i dovela do apsurda, dok građanima još uvijek prodaje laž o sebi kao herojima teškog, ali neophodnog reformatorskog napora.
Dok priča o borbi protiv nepotizma i partitokratije, odlazeća vlada imenuje više od hiljadu i pet stotina lojalnih kadrova na razne funkcije. Partijsko zapošljavanje ,,po dubini“ je uhljebilo više desetina hiljada aktivista i simpatizera, članova porodica partijskih lidera, te vjerskih i političkih krstaša.
Paralelno, mnogi kadrovi bivše vlasti su penzionisani, pravno sankcionisani, nijesu im obnovljeni ugovori ili su im radna mjesta nestala u novim ,,osvježivačkim sistematizacijama“. Ovo važi za one stare kadrove koji nijesu smogli snage ili nijesu ugrabili da na vrijeme ,,prelete“ iz jedne partije u drugu, i tako sačuvaju svoje poslove. Ovakvo ponašanje ima negativne efekte na ukupni razvoj crnogorskog društva, pokazuje nedostatak emancipatorskog potencijala sadašnje vlasti i potvrđuje njen autoritarni karakter.
DUBOKA KRIZA DRŽAVE I DRUŠTVA
Teško je predimenzionirati dubinu krize u kojoj se nalazi Crna Gora.
Svakodnevno svjedočimo naporima predstavnika izvršne i sudske vlasti da pobrišu linije koje razdvajaju tri grane vlasti. Oni to rade u okvirima široke ideološke matrice koji već duže od decenije dominira političkim prostorima u Evropi i Sjevernoj Americi.
Njena crnogorska varijanta je politički brak između srpskog kleronacionalizma, teorija zavjere o dubokoj državi, kleptokratije, populizma i najrigidnijih postulata neoliberalne ekonomije. Ovaj brak je ozvaničen i okićen floskulama o zapadnim vrijednostima, progresu, istini, pravdi, pomirenju i svetosavskom pravovjerju.
To ,,novo“ viđenje svijeta vlast u Crnoj Gori uokviruje s nekoliko narativa. Jedan je narativ o pomirenju koji se bazira na istorijskom revizionizmu i promociji zaborava kao vrline (,,Četnici su bili antifašistička gerila“; ,,okrenimo se budućnosti…“). Drugi je insistiranje na institucionalnoj borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala, dok se te institucije planski urušavaju. Treći je prodaja neoliberalne ekonomske bajke o boljem životu slabo informisanim i osiromašenim glasačima. Četvrti je pravoslavni fundamentalizam koji se lažno predstavlja kao idealni model za uređenje svih društvenih odnosa i normi…
Međutim, istorijsko iskustvo na Balkanu i savremena dešavanja u Crnoj Gori i u Srbiji nam potvrđuju da u ovakvom modelu nema mjesta za multikulturnu, proevropsku, suverenu i nezavisnu Crnu Goru. Zato su naši domaći vladajući argati danas angažovani za tuđu dnevnicu. U tome leži još jedna od razlika između njih i njihovih prethodnika na vlasti.
ZABRINJAVAJUĆA PARALELA
Ozbiljnost crnogorske krize mene neodoljivo podsjeća na proces zarobljavanja države u Njemačkoj ranih 1930-ih.
Fokus tadašnjih njemačkih novih vlasti je takođe bio usmjeren ka državnoj birokratiji, jer je primarni cilj režima bio da se proizvedu novi partijski vojnici koji će promovisati specifičnu ideologiju i političke odluke nove vlasti.
Prvi korak u partifikaciji tadašnje Njemačke je bilo svojevrsno ,,čišćenje“ birokratskog aparata i javne uprave od nepoželjnih kadrova koji su tokom prethodnih petnaest godina opsluživali ,,privremeni Rajh“, kako su nacisti nazivali Vajmarsku Republiku. Ovo je podrazumijevalo da se sasvim pobrisala pređašnja tradicionalna neutralnost državnih birokrata prema političkim pitanjima.
Njemački nacional-socijalisti su tridesetih godina prošlog vijeka s ponosom isticali fiktivne pobjede, nepostojeće finansijske dobitke i fantastične projekcije budućeg rasta i razvoja društva. Dok su im usta bila puna priče o uspjesima, potpuno su ,,očistili“, i na kraju uništili, važne državne institucije i agencije. Sličnost sa crnogorskom situacijom je tolika da bi trebalo da zvone svi alarmi u društvu!
Radikalni partijski rukovodioci su se trudili da svi koju su bili aktivni članovi tadašnjeg takozvanog Pokreta za nacionalni preporod budu povlašćeni prilikom zapošljavanja i promocija na radnom mjestu. Tako je u oktobru 1933. godine njemačko ministarstvo finansija izdalo naredbu za povlašćeno promovisanje onih službenika koji su pokazali izuzetni angažman u ,,Pokretu za nacionalni preporod“ i koji su mogli ponuditi dokaze o spremnosti da rade na ostvarivanju ciljeva ovog nacional-socijalističkog pokreta.
Iako je ovakav proces imao negativan uticaj na ekonomske tokove i produktivnost, njemački nacional-socijalisti su s ponosom isticali fiktivne pobjede, nepostojeće finansijske dobitke i fantastične projekcije budućeg rasta i razvoja društva. Dok su im usta bila puna priče o uspjesima, potpuno su ,,očistili“, i na kraju uništili, važne državne institucije i agencije.
Sličnost sa crnogorskom situacijom je tolika da bi trebalo da zvone svi alarmi u društvu!
,,NOVO VRIJEME“
Sjetimo se samo komentara i zahtjeva nove vlasti i Crkve Srbije u Crnoj Gori za ,,reformisanjem i prilagođavanjem“državnog aparata i institucija novom vremenu. Partifikacija Crne Gore je usud od kojeg se izgleda ne može pobjeći.
Protekle tri decenije su pokazale da sve partije na vlasti – svaka u okviru svojih dometa – nijesu dopuštale da se napravi bilo kakav iskorak u istinske prostore demokratije.
Nova vlast je ubrzala partifikatorski sunovrat Crne Gore. ,,Reforme“ o kojima ona stalno govori su integralni dio šireg procesa ekonomskog, kulturnog, ideološkog i političkog redizajniranja crnogorskog društva i države po uzorima koji su kopirani iz retrogradnih okvira desničarskih ideologija i bukvara pravoslavnog fundamentalizma, a za račun tuđih velikodržavnih ambicija i snova.
