Foto: ANP/Remko de Waal
Veliki prelom u evropskoj sigurnosnoj arhitekturi dogodio se u februaru 2022. kroz rusku agresiju na Ukrajinu. Prije toga u Evropi se još uvijek nadalo da će sa s dogovorom iz Minska naći miroljubivo rješenje. Međutim, današnja Rusija, takva je opšta procjena, u dogledno je vrijeme najveća prijetnja za mir i sigurnost u evroatlanskom prostoru. Zbog toga je i brza odluka za 100 milijardi evra tešku posebnu imovinu za njemačku armiju.
U reakciji na ruski napad NATO i EU obećali su neograničenu solidarnost s Ukrajinom i svoju političku, gospodarsku i vojnu podršku. Vojna proizvodnja povećana je u mnogim zemljama zapadne Evrope. Sve više zemalja članica NATO obavezule su se da povećaju svoje vojne izdatke na dva posto bruto domaćeg proizvoda (BDP), a većina je država već preduzela odgovarajuće mjere. Osim toga, s Finskom i Švedskom dolaze dva nova člana NATO-a. Trebalo bi se sve učiniti da se Rusiji pokaže njeno mjesto i zaštiti njenih imperijalnih ambicija.
Od ruskog napada na Ukrajinu neophodnost jedinstvene EU sigurnosne i oružane politike ponavlja se poput molitvenog kruga. Ali prilično se često dogovaraju tipični EU kompromisi, koji jedva mogu prikriti očigledne podjele i raskole između država članica EU. Ostaje otvoreno pitanje da li će EU stvarno naći svoju vlastitu ulogu u sigurnosnoj i odbrambenoj politici. U martu 2022. dogovoreni Strategijski kompas EU obećava “ambiciozni akcioni plan za jačanje sigurnosne i odbrambene politike EU i veliki skok naprijed”. Za to je neophodno dodatno se naoružati i popuniti praznine u odbrambenim kapacitetima što je prije moguće. Međutim, postoji li uopšte evropski ili NATO deficit?
Prema zvaničnim podacima NATO vojni izdaci evropskih članica NATO-a plus Kanada rasle su između 2015. i 2022. svake pojedine godine. Rast se kretao realno između 1.6 i 5.9%. Godine 2023. budžeti su porasli čak za 8.3%. Evropske članice NATO-a i Kanada povećale su svoje budžete s 235 milijardi američkih dolara u 2014. godini na procjenjenih 380 milijardi dolara 2024. godine – povećanje za više od 60%. Ukupni izdaci NATO-a, uključujući SAD, dostigli su 2024. godine zajedno 160 milijardi dolara.
Uporedi li se ovaj razvoj i trendovi s ruskim vojnim izdacima, dobija se interesantna slika. U posljednjih deset godina Rusija je godišnje izdvajala oko četiri posto svoga BDP-a za vojsku (više od dvostruko onoga čemu sad teži NATO). Ruski budžet za oružane snage iznosio je 2022. godine 86.4 milijarde američkih dolara. Odbrambeni budžet Rusije dramatično je porastao i procjenjuje se u 2024. godini na oko 109 milijardi dolara, što je oko trećine ukupnog državnog budžeta.
Međutim, samo odbrambeni budžet evropskih članica NATO-a veći je neko ukupan ruski državni budžet. Iako vojni izdaci predstavljaju teško opterećenje za rusko gospodarstvo, koje je u međuvremenu uveliko preraslo u ratno gospodarstvo, izdaci su NATO-a u Evropi i Kanadi tri i po puta viši. S novim članicama NATO-a Finskom i Švedskom negativni vojni bilans Rusije još je izraženiji. Vojni izdaci Rusije dolaze na samo deset posto izdataka NATO-a, ako se uključe izdaci SAD. Samo su Francuska (53.6 milijardi dolara) i Njemačka (55.8 milijardi dolara) 2022. utrošile toliko koliko Rusija sada planira.
Objašnjenja i obećanja za samostalnu evropsku politiku i njihova provedba uveliko se razlikuju
Mjereno ovim ciframa nikada nije bilo deficita prema Rusiji i, uprkos naporima Moskve, nema ga ni danas. Čak iako se uzme u obzir različita kupovna moć u Rusiji i u NATO-u, pokazuje se značajna nadvaga NATO-a. Slična slika pokazuje se i kad se uporedi broj vojnika ili opremljenost borbenim avionima, tenkovima, raketama, bojnim brodovima i podmornicama. Konačno, borbene snage Rusije nisu bile u stanju da kao slabu vrednovanu Ukrajinu odmah uspješno okupiraju. Da je NATO čisto kvantitativno znatno nadmoćnije, jedva se, međutim, tematizira.
Zašto, dakle, narativ da Evropa nije sposobna da se sama brani? Zašto zvone alarmna zvona u Zapadnoj Evropi kada Donald Trump najavlje da ko nije platio neće “od nas” biti branjen? Zar Evropa bez podrške SAD-a stvarno nije sposobna da se brani od Rusije? Da Evropljani stvarno nisu sposobni za samostalnu oružanu i odbrambenu politiku, potvrdilo se kroz mnoge međunarodno značajne vojne akcije. U ratu na Kosovu 1999. Evropljani su se pokazali kao nesposobni da svoju međunarodnopravno problematičnu politiku provedu bez SAD-a. Evakuacija zapadnih trupa iz Afganistana 2021. završila je u haosu. Evropljani su bili upućeni na kapacitete vazdušnog transporta SAD-a. I vojno podržana politika EU u Sahelu nedavno je okončana neuspjehom i povlačenjem vojnih snaga.
Glavni razlog za godinama dugu nesposobnost Zapadne Evrope da u okvirima EU ili evropskog dijela NATO ostvari strategijsku autonomiju, koju francuski predsjednik Macron već dugo zahtijeva, jeste nekoordinirana, u velikom dijelu nacionalno orijentisana politika naoružavanja i odbrane – a upravo ne navodno nedostajuća finansijska sredstva. Jer proteklih decenija u Evropi su bile na raspolaganju ogromne količine novca. Tako Njemačka stoji na 6. mjestu svjetske rang-liste po vojnim izdacima. Ipak, govori se da je njemačka vojska “ogoljena”, da je “uštedama uništena”. Da je ustvari onda s više od 3.000 milijardi dolara, koje su evropske NATO zemlje u posljednjih deset godina upotrijebile za svoje oružane snage.
Objašnjenja i obećanja za samostalnu europsku politiku i njihova provedba uveliko se razlikuju. Obrambena politika u EU i dalje je vrlo kontroverzna. najnovije diskusije oko mogućnosti upotrebe evropskih kopnenih trupa u Ukrajini potvrđuju jaz između zahtjeva i stvarnosti. Jedva što je francuski predsjednik najavio tu mogućnost, EU se raspala u dva tabora: zagovornici i žestoki protivnici.
Rat Rusije protiv Ukrajine morao bi biti okončanje nacionalno usmjerene sigurnosne i odbrambene politike u Evropi. Međutim, trenutna je situacija tome suprotnost, što pokazuje spor oko mogućnosti ustanovljavanja komesara EU za odbranu. Pozivi u svim evropskim zemljama za više oružja čista je simbolika. To je zamjensko djelovanje da se ne bi morale povući stvarne konzekvence iz rata u Ukrajini. To je simbolični aktivizam kojim se opravdavaju neuspjeli zajednički koncepti i strategije.
Prof. Dr. Herbert Wulf bivši je rukovodilac Bonn International Center for Conflict Studies (BICC). Danas je on suradnik na BICC i Institutu za razvoj i mir (INEF) na Univerzitetu Essen/Duisburg.
