Predsjednik Crne Gore oživio je davnošnji zahtjev o finansijskoj kompenzaciji, odnosno, rehabilitovanju crnogorskih zatvorenika s Golog otoka i drugih zatvora iz vremena nakon Drugog svjetskog rata.
Čini se da ovakav potez predsjednika Milatovića ima malo dodirnih tačaka s nasušnom potrebom crnogorskog društva da se izvan ideološki omeđenih okvira, temeljno i objektivno istraži i odmjeri ispravnost odluka koje su tih godina donosile nove vlasti u SFR Jugoslaviji.
Vjerujem da je legitimna kritika upućena predsjedniku da će se ovim oživljavanjemumanjiti ili sasvim eliminisati mogućnost objektivnih naučnih preispitivanja tog vremena. Imajući na umu kontekst u kojem se pojavljuje ova inicijativa i znajući njenu generalizacionu snagu, nije neosnovano tvrditi da je u pitanju pokušaj istorijskog negacionizma.
S obzirom na isključivost kao jednu od temeljnih karakterstika ovog diskursa, negacionizam ima za cilj i da zaustavi i onemogući bilo kakvu stručno utemeljenu reviziju istorijskog perioda koji je proizveo Goli otok, kao i pravnu utemeljenost odluka o hapšenjima i osudama koje su tada donošene.
Zagovaranje finansijske kompenzacije svih zatvorenika i stavljanje svih u kategoriju “političkih”, nagovještava i spremnost da se predsjedničkim pečatom i autoritetom pobrišu važne i brojne specifičnosti i nijanse koje su karakterisale taj period crnogorske istorije, te da se kroz administrativni akt finansijske kompenzacije stavi tačka na neophodnu stručnu diskusiju o tim dešavanjima.
Smatram da je izuzetno važno prihvatiti činjenicu postojanja dvije opšte kategorije golootočkih zatvorenika, te se prema tim kategorijama odnosti na različite i adekvatne načine.
Do sada poznate činjenice daju jasne odgovore na pitanja o nevinim ljudi koji su završili u zatvoru zbog nepolitičkih i neideoloških razloga. Konkretni slučajevi, istini za volju, zahtijevaju predan angažman pravnika i istoričara kako bi se utvrdio legitimitet ovih presuda. Finansijska kompenzacija i rehabilitovanje bez tačno utvrđenih činjenica predstavlja samo i jedino politizovanje prošlosti i nije usluga ni bivšim zatvorenicima, ni njihovim potomcima.
Takođe, nema sumnje da je značajan broj zatvorenika završio iza rešetaka zato što su se u egzistencijalno kriznoj situaciji za novoformiranu državu stavio na stranu strane države ili čak pokušao da aktivno kreira određene bezbjednosne izazove za tadašnju vlast.
Iz pozicije svake legitimne vlasti, a pogotovo tadašnje vlasti, i u okvirima tada raspoloživih pravnih normi, ovakve osobe su s pravom bile osuđene za antidržavne aktivnosti. Činjenica da predsjednik Milatović nevješto uniformiše sve zatvorenike klasifikujuči ih kao “političke” pokazuje opasno sljepilo za istorijski kontekst u kojem je nastao Goli otok.
Istini za volju, predsjednik Milatović nije izuzetak po ovom pitanju, jer su i njegovi prethodnici na ovoj funkciji pokazali (i još uvijek pokazuju) snažnu želju da budu konačni arbitri u kreiranju istorijskog narativa o prošlosti i o njihovom učešću u prošlim dešavanjima. Očigledno je da politička moć sobom nosi i klicu uvjerenja da nosioci te moći mogu i trebaju da kroje prošlost po sopstvenom metru i nahođenju.
Pitanje je zašto predsjednik države nije upotrijebio autoritet svoje pozicije i pozvao naučnu zajednicu da se dodatno angažuje na stručnoj analizi ove istorijske problematike i zašto se nije potrudio da obezbijedi nephodne uslove za takav stručni angažman?
Najnovija inkarnacija golootočke inicijative može da posluži i kao dodatna legitimizacija predsjednika Crne Gore kao posvećenog ideološkog desničara kleronacionalističke provenijencije. Ovakva legitimizacija ima istovremeno međunarodnu i domaću upotrebnu vrijednost.
Međunarodna upotrebna vrijednost leži u činjenici da se ova inicijativa uklapa u generalni desničarski negacionistički okvir promišljanja Drugog svjetskog rata i njegovih učesnika u regionu, kao i u brojne činove državnog satanizovanja antifašističkih pokreta širom Evrope. Pod velom varljive političke retorike o pravdi i ljudskim pravima, predsjednik države potpuno ignoriše istorijski okvir Balkana nakon 1945. godine.
Na domaćoj sceni, izbornu bazu političara koji vrše vlast u Crnoj Gori od 2020. godine u znatnoj mjeri čine potomci vojnih gubitnika iz Drugog svjetskog rata, nasljednici i sljedbenici kleronacionalističkog diskursa iz vremena Stevana Moljevića, kao i potomci onih koji su služili zatvorske kazne na Svetom Grguru, Golom otoku, Mitrovici i drugim zatvorima između 1948. i 1956. godine.
To su glasači koji, između ostalog, priželjkuju i osvetu za patnje svojih roditelja i djedova, ali i potpunu rehabilitaciju njihovih tadašnjih odluka. To je, istovremeno, i segment biračkog tijela koje s gađenjem gleda na domaći emancipatorski eksperiment između 1945. i 1990. godine – u svijetu poznat kao SFRJ.
Predsjednikova obnovljena želja da se finansijski kompenzuju sve golootočke žrtve, stoga, predstavlja prvoklasnu politizaciju specifičnog istorijskog dešavanja i njegov napor da zadovolji apetite ovog dijela biračkog tijela.
