Kasnije mi je moj dobri prijatelj, divan čovjek i doajen banjalučkog novinarstva, pokojni Mišo Vidović, s kojim sam često sjedio u bašti hotela „Palas“ u našem gradu, pomogao u traženju odgovora. Danas, naime, u Banjoj Luci, živi možda 15-20 posto njenog domicilnog stanovništva, a grad čine ljudi, a ne samo njegove građevine.
Zašto u entitetu RS vlada kultura tišine, relativizacije i poricanja?
Deveti maj, Dan pobjede nad fašizmom, u vrijeme mog odrastanja i moje mladosti, u Banjoj Luci je slavljen s velikim pijetetom. U tom nekad sretnom periodu mog života naglašavala se antifašistička borba Narodnooslobodilačke vojske (NOVJ), bratstvo i jedinstvo, i bio je integrativni datum koji je predstavljao zajedničku pobjedu svih naroda i narodnosti.
Samo dva dana prije proslave Dana pobjede nad fašizmom, 7. maja 2025. godine u Bosni i Hercegovini se simbolično obilježava Dan džamija. U Banjoj Luci muk! Ni jedna jedina riječ o događajima od 1992. do 1995. godine, kada je u Banjoj Luci i okolini srušeno svih 16 džamija, uključujući i Ferhadiju, remek-djelo osmanske arhitekture iz 1579. Njeno rušenje nije bio „spontani vandalizam“, već namjeran čin kulturnog genocida, što su potvrdile i međunarodne organizacije (UNESCO, ICOMOS). Obnova je počela tek godinama kasnije, uz žestok otpor, uključujući napad na povratnike 2001, u kojem je ubijen Murat Badić. Također su oštećene ili srušene i katoličke crkve (npr. franjevački samostan na Petrićevcu).
Pitanje zašto se u Banjoj Luci ne govori o rušenju džamija i crkava tokom rata 1992–1995. i zašto niko nije odgovarao tiče se duboke institucionalne, političke i društvene blokade suočavanja s prošlošću vrha vlasti RS-a, akademskih i „naučnih“ institucija, Radio televizije RS, obrazovnih institucija i Srpske pravoslavne crkve. Iako su ovi zločini počinjeni daleko od ratnih dejstava, vlasti Republike Srpske ih nikada nisu procesuirale jer bi to značilo priznanje organizovanog etničkog čišćenja. Rušenje džamija i katoličke crkve u Banjoj Luci bio je simbolički čin brisanja bošnjačke i hrvatske prisutnosti. Počinioci su bili ili neidentifikovani „građani“ ili lokalne vlasti i vojska, ali nije bilo individualnih suđenja. Time je stvoren pravni vakuum: zločin je bio očigledan, ali niko nije formalno imenovan, pa nema ni suđenja. Djeca u RS-u se školuju po nastavnim planovima koji ili ignorišu ove događaje ili ih potpuno prešućuju.
Kolektivna svijest je formirana tako da su Bošnjaci i Hrvati „otišli sami“, a džamije su „slučajno srušene“ ili u „ratnom metežu“. Nema javnih spomenika, obrazovnih sadržaja, niti zvaničnih komemoracija koje bi priznale odgovornost. To ćutanje nije slučajno – to je dio organizovanog i kontinuiranog revizionističkog projekta u kojem se zločin briše iz kolektivnog pamćenja, a odgovornost prebacuje na „nepoznate pojedince“ ili se potpuno negira. Priznati da su džamije i crkve sistematski rušene znači priznati da je RS nastala na etničkom čišćenju. To bi imalo pravne i moralne posljedice, uključujući zahtjeve za reparaciju, suočavanje s ratnim zločinima i delegitimizaciju ideoloških temelja entiteta.
Zamagljivanje stvarnih zločina iz 1990-ih i učvršćivanje etnonacionalnog identiteta
Danas Banjom Lukom maršira neki novi, takozvani besmrtni puk u čijem stroju je i lik ratnog zločinca Draže Mihailovića, koga su vlasti Republike Srbije rehabitovale 2015. godine, a čiji čelnici i poklonici četničke ideologije učestvuju na centralnoj proslavi Dana pobjede u Moskvi. Nakon 1990-ih u RS-u i Srbiji četnički pokret je rehabilitovan kao „patriotski“ i „antikomunistički“, a ne fašistički. Rehabilitacijom Draže i četništva indirektno se opravdavaju etnički motivisani zločini počinjeni tokom rata u Bosni i Hercegovini jer se promoviše ideja da su Srbi „branili svoj narod“, baš kao što je to navodno činio Draža. Umjesto univerzalnih vrijednosti antifašizma (sloboda, jednakost, bratstvo), nameće se etnička pripadnost kao ključni identifikator.
U maršu se prešućuju partizani, među kojima su bili i Srbi, Bošnjaci, Hrvati i Jevreji, te se koristi kao instrument da se brane ideologije koje su i same bile duboko fašistoidne.
Marš besmrtnog puka ne predstavlja odavanje počasti žrtvama fašizma, već se radi o zloupotrebi historijskih fakata da bi se opravdala sadašnja ideološka i politička agenda – i to na štetu istine, pravde i pomirenja. U Republici Srpskoj revizionizam nije marginalna pojava, već ugrađen u politički i kulturni sistem. Ovakav sistemski revizionizam ne samo da guši kulturu sjećanja već i sprečava bilo kakvo stvarno pomirenje među narodima Bosne i Hercegovine.
Zaključak
Borba protiv revizionizma je borba za istinu, dostojanstvo i budućnost bez mržnje.
To je borba koja traži hrabrost da se stvari nazovu pravim imenom, ali i strpljenje da se promjene grade korak po korak.
U to ime nema odustajanja!
