Foto: DPA
Frans Timmermans želi postati šef vlade Holandije. Može li nekadašnji potpredsjednik EU Komisije voditi u pobjedu svoj savez ljevice?
Piše: Simon Pieter Otjes; Preveo i uredio: Ešref Zaimbegović
Sa svojim međunarodnim renomeom i svojim iskustvom iz EU Timmermans je sa gledišta socijaldemokrata idealan kandidat u trci za poziciju premijera.
Krajem augusta Frans Timmermans, jedan od najutjecajnijih političara u Briselu, povukao se sa pozicije potpredsjednika Evropske komisije da bi se kandidovao za mjesto holandskog premijera. Kako je primljena njegova kandidatura? I kakve su njegove šanse? U Holandiji ime Timmermans u lijevim krugovima unazad tri godine ima visoku poziciju. Nakon što se njegova partija Partij van de Arbeid (PvdA) u koaliciji sa desničarsko-liberalnom Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (Narodna partija za slobodu i demokratiju, VVD) trošila pet katastrofalnih godina, Timmermans ju je doveo 2019. do velike pobjede na Evropskim izborima.
Pored drugih, prilično nepoznatih kandidata za Evropski parlament, djelovao je Timmermans, koji je bio tri godine državni sekretar za evropske poslove, dvije godine ministar vanjskih poslova i pet godina evropski komesar, kao pravi državnik. To se isplatilo: On lično dobio je više glasova nego svaka druga partija za svoju cjelokupnu listu i udvostručio je broj mjesta za PvdA. Po prvi put od 1989. PvdA je bila najjača holandska partija u Evropskom parlamentu. Sada se ljevica nada da Timmermans ovaj rezultat može ponoviti na parlamentarnim izborima 22. novembra.
Već neko vrijeme intenziviraju holandski Zeleni (GroenLinks, GL) i PvdA svoju saradnju. Obje partije učestvovale su 2021. zajedno na stvaranju koalicije i stvorili su blok u Senaatu, prvom parlamentarnom domu. Kada se u ljeto 2023. raspala holandska koalicija i dugogodišnji premijer Mark Rutte najavio svoje povlačenje iz politike nastala je u političkom sistemu značajna praznina. Sa tačke gledišta PvdA Timmermans je sa svojim iskustvom na međunarodnom i evropskom parketu bio idealan kandidat za ovu poziciju. Socijaldemokrata u protekle četiri godine i EU komesar za zaštitu klime osim toga dobro harmonizira sa Zelenim. Zbog toga su zaključili GroenLinks i PvdA u ljeto da nastupe sa zajedničkom listom i proglasili su Timmermansa bez protivkandidata za nosioca liste.
Sa ovom listom i nosiocem liste Timmermansom prolaze Zeleni i socijaldemokrati bolje nego da su nastupili odvojeno. Prema jednoj aktuelnoj anketi zeleno-socijaldemokratska lista je poravnana sa vladajućim desničarskim liberalima i socijalkonzervativnim pridošlicom Nieuw Sociaal Contract (Novi društveni ugovor, NSC). Ipak ovaj uspjeh se manje može pripisati popularnosti Timmermansa nego više vjerodostojnosti zajedničke liste u klimatskim pitanjima.
Međutim, šira populacija kritikuje i Timmermansovu “aroganciju”
Timmermans polarizuje: On je omiljen kod birača zelenih i socijaldemokrata, socijal-liberalne partije Democraten 66 (D66), i kod mlađih, obrazovanih, migranata i žena. Oni priznaju godine u Briselu isto kao i njegov rad na zaštiti klime. On je poznat i po svojoj elokventnosti. Primjer za to bio je njegov podsticajni apel na Savjetu bezbjednosti UN-a u ljeto 2014. nakon što su od Rusije kontrolisane oružane snage u Ukrajini oborile avion MH17 sa 298 civila – dvije trećine njih bili su iz Holandije. Ovo progresivno biračko tijelo cijeni i njegovo znanje stranih jezika, jer Timmermans govori holandski, engleski, njemački, francuski, ruski i italijanski.
Međutim, šira populacija kritikuje i Timmermansovu “aroganciju”. Često se govori da je on izgubio kontakt sa jednostavnim ljudima. To da je on proveo devet godina u „Briselskom balonu” pojačava taj utisak. U poređenju sa omiljenim šefovima obje druge velike partije – poslaniku Pieteru Omtzigtu (NSC) i novoj predsjednici VVD i ministrici za pravosuđe i sigurnost Dilan Yesilgoz, konzervativnoj tvrdolinijašici – je lošiji u područjima opšteg uvažavanja, očekivane pouzdanosti na mjestu premijera i “razumijevanju za obične ljude”. U anketama se najbolje vrednuju njegovi rukovodni kvaliteti (ali i ovdje on leži iza Omtzigt i Yesilgoz)
Kako je rečeno nastupaju tri glavna lagera jedni protiv drugih: lista GroenLinks i Timmermansova PvdA, vladajuća VVD i novoosnovana NSC. Predizborna kampanja može se razviti u dva pravca. Kako VVD tako i zeleno – socijaldemokratska lista žele izbore učiniti referendumom o budućem premijeru: Hoće li to biti Timmermans ili nova predsjednica VVD Yesilgoz? Oboje se nadaju dvoboju. Timmermans i njegova lista žele oko sebe sakupiti ljevičarsko, ekološki orijentisano, progresivno i proevropsko biračko tijelo manjih partija kao socijal-liberalni D66, evrofederalistički Volt i duboko zelenu partiju za zaštitu životinja Partij voor de Dieren (PvdD). Nasuprot tome, Yesilgoz i njena desnoliberalna VVD gledaju na konzervativne i desničarske glasove desničarsko-radikalne populističke Partije za slobodu (Partij voor de Vrijheid, PVV), kršćansko demokratske CDA i Seljačko građanskog pokreta (BoerBurgerBeweging, BBB).
Slična dinamika mogla se posmatrati 2003. godine u skoro svim zemaljskim izborima. D66 poslala je 2021. Sigrid Kaag, ministricu za vanjsku trgovinu i razvojnu saradnju, kao kandidata u trku za mjesto premijera. U posljednjem mjesecu predizborne kampanje njena partija je u anketama udvostručila broj pristalica i na izborima je bila druga najjača snaga što se moglo zahvaliti strategijskom glasanju socijaldemokratskog i zelenog biračkog tijela. Timmermans se sada nada na obrnuti efekt. Ispitivanje javnog mnijenja već ukazuje na to da mnogi razmišljaju da iz strategijskih razloga biraju zeleno – socijaldemokratsku listu.
Pieter Omtzigts iz novoosnovane socijalno-konzervativne NSC nada se međutim drugoj dinamici. Sa napadom na establišment, uključujući VVD i PvdA, NSC želi preokrenuti političku kulturu u Holandiji i reformisati politički sistem. Omtzigt je već najavio da on ne želi postati premijer. On prije svega želi ojačati parlament prema egzekutivi. Na parlamentarnim izborima tematizirati egzekutivu je protivno logici. Međutim, Omtzigtsov NSC bi mogao spriječiti da dođe do dvoboja za mjesto premijera jer njegova partija vodi u svim anketama. A od 1986. nosilac liste najveće vladajuće partije automatski postaje premijer.
Zbog toga nije sigurno da će Timmermans postati holandski premijer, naprotiv: Od predsjednika tri velike partije on ima najlošije izglede. Ipak Timmermans ne mora ubijediti sve glasače. Dovoljno je ako zajednička lista Zelenih i socijaldemokrata postane najjača snaga. Za to se moraju dogoditi tri stvari: Kao prvo zajednička lista mora oko sebe okupiti ljevičarsko progresivni birački potencijal koji je trenutno podijeljen između GroenLinks, PvdA, Volt i D66. Kao drugo desničarsko konzervativno biračko tijelo mora se podijeliti na VVD, PVV i BBB. I kao treće moraju Omtzigt i njegov NSC, koji su trenutno na čelu, izgubiti na snazi.
