Foto: DPA
Američki republikanci gledaju sa sve više skepse na podršku Ukrajini. Nakon predsjedničkih izbora mogla bi Evropa ostati sama.
Evropa i SAD su blizu tome da u međunarodnim odnosima, nakon decenija konsenzusa, krenu različitim putevima. NATO je od 1949. najvažnija konstanta globalne arhitekture bezbjednosti. Savez izvorno sklopljen između SAD-a, Kanade i deset zapadnoevropskih zemalja pobijedio je u Hladnom ratu i nakon toga se proširio na skoro cijelu Evropu. On je najuspješnija odbrambena alijansa moderne svjetske istorije. Međutim, 2025. mogao bi se raspasti.
Piše: Phillips Payson O’Brien; Preveo: Ešref Zaimbegović
Krivac za to bio bi duboki razdor koji se otvara između populističkog krila republikanske partije u SAD-u – koji predvodi Donald Trump i koji trenutno ima jasnu partijsku većinu – i egzistencijalnih bezbjednosnih interesa mnogih dijelova Evrope. Neposredni uzročnik raspada NATO-a mogao bi biti rat u Ukrajini. Ako u jednoj od dvije velike političke partije u SAD-u dominirajući savez ne vidi zašto bi se trebalo pomoći jednoj demokratski orijentisanoj zemlji u suzbijanju ruske invazije to vodi ka zaključku da se centar političkog spektra pomjerio i da SAD za Evropu nisu više pouzdan saveznik. Evropljani bi se trebali pripremati u skladu sa tim.
Posljednjih tjedana se pokazalo da Trumpovo prijateljsko držanje prema Rusiji i neprijateljsko prema NATO nije bilo kratki intermeco. Puno više je to duboko ukorijenjena sumnja u populističkim srcima partije protiv učešća SAD-a u vojnoj podršci Ukrajini. U predsjedničkoj debati republikanaca izjasnili su se nedavno Ron DeSantis i Vivek Ramaswamy – oba kandidata koji se posebno obraćaju novoj trumpističkoj bazi – protiv više pomoći za Ukrajinu. DeSantis je pritom zvučao još više suzdržano: On je obećao dalju podršku činiti ovisnom o većem angažmanu Evrope i izjavio da bi vojnike radije poslao na američko – meksičku granicu.
Ton Ramaswamyja bio je oštriji: On je označio aktuelnu situaciju kao „katastofalnu“ i zahtijevao potpunu i trenutnu obustavu pomoći SAD-a Ukrajini. Ramaswamy je kasnije išao čak još dalje time što je u osnovi izjavio da bi se Ukrajina mogla rasparčati i Vladimiru Putinu prepustiti veliki dijelovi zemlje. Trump doduše nije sudjelovao u debati ali je već prije toga umanjivao interese SAD-a u pobjedi Ukrajine. Izgleda da on zagovara teritorijalne ustupke Ukrajine Rusiji. Trump, DeSantis und Ramaswamy bore se za iste birače koji prema anketama čine oko tri četvrtine republikanskog glasačkog tijela.
Ukoliko bi Putin zadržao velike dijelove Ukrajine iz toga se ne bi ostvario mir
Važno mjerilo raspoloženja je i Heritage Foundation, poznati konzervativni ThingTalk koji još od doba Reagana ima veoma veliki uticaj u političkim krugovima Grand Old Party. Prije velike ruske invazije u februaru 2022. zastupala je Heritage Foundation tvrdi kurs prema Rusiji i čak je objavila poziv za prijem Ukrajine u NATO. U posljednje vrijeme zastupnici zaklade zahtijevaju obustavu pomoći dok Bidenova vlada ne predloži plan za okončanje rata – što je nemoguća stvar dok se Rusija sa tim ne suglasi. Neki desničarski demagozi stavljaju se još otvorenije na Putinovu stranu. Tako je TV moderator Tucker Carlson u augustu u Budimpešti objasnio odbijajuće držanje protiv Rusije u SAD-u sa antihrišćanskim predrasudama.
Takve tvrdnje smiješne su i zbog toga što u svijetu jedva da postoji društvo gdje se religija manje cijeni nego u Rusiji. Sve veće odbijanje vojne pomoći za Ukrajinu na američkoj desnici značajno dovodi u pitanje budućnost NATO-a. Evropske države se u međuvremenu kreću u suprotnom smjeru. Pošto se gomilaju dokazi za ruska zlodjela u Ukrajini, a Rusija je praktično spremna za svaki zločin da bi okupirala državnu teritoriju (i ljude) svoje susjedne zemlje, mnoge evropske države (posebno susjedi Rusije na zapadu) vide da im je zbog rata neposredno ugrožena budućnost. Ukoliko bi Putin zadržao velike dijelove Ukrajine iz toga se ne bi ostvario mir nego jedna vrsta trajnog rata u kome bi revanšistička Rusija dokazala da svome susjedu može oduzimati teritorije.
I kad bi Joe Biden uspio ponovo dobiti izbore mogla bi republikanska većina u Predstavničkom domu, u Senatu ili u oba doma znatno oslabiti podršku SAD-a za Ukrajinu. A ukoliko Trump ili neko od njegovih sljedbenika postane predsjednik mogla bi se Evropa naći konfrontirana sa novom vladom SAD-a koja obustavlja svaku vojnu pomoć Ukrajini. Takvim korakom SAD bi dugoročno ugrozila slobodu i stabilnost u Evropi. Atlanski savez bi se raspao a za to evropske države nisu pripremljene.
Činjenica je da se Evropa u pitanjima bezbjednosti decenijama većinom sakrivala iza SAD-a. Za Amerikance je to imalo prednost jer su na taj način mogli potvrditi svoju vodeću ulogu u najvažnijem strategijskom savezu svijeta. Evropske države su opet mogle izdvajati manje novca za njihovu odbranu nego što bi to inače bilo neophodno. Kao posljedicu ovih razlika Evropa za sebe nije ostvarila niti spektar niti obim vojnih sposobnosti SAD.
Ukoliko bi SAD za godinu i pol ostavile Ukrajinu na cjedilu Evropa ne bi mogla ni u kom slučaju nadoknaditi izostalu pomoć
Vojna pomoć Ukrajini ukazuje na razliku između dvije strane. U toku prošle godine evropski šefovi država i vlada su naglašenije nego Vašington tražili da se Kijevu šalje djelotvorna i moderna oprema ali ipak nisu mogli dovoljno isporučiti jer su bili upućeni na evropske sisteme. Velika Britanija i Francuska stavile su na raspolaganje dalekometne krstareće rakete – u Velikoj Britaniji poznate kao Storm Shadow, a u francuskoj kao SCALP – koje su zajednički razvile, međutim obje zemlje mogle su se odreći znatno manje opreme nego SAD. Veliki dio vojne pomoći došao je iz SAD-a, međutim Bidenova vlada bila je suzdržana u transferu modernije opreme kao što su tenkovi Abrams (koji se još nisu pojavili na bojišnici u Ukrajini) borbeni avioni F-16 (koji se mogu koristiti tek 2024) i raketni sistemi kratkog domet ATACMS (za ovu neisporuku vlada i dalje nalazi prozirne argumente).
Pošto se u republikanskoj partiji učvršćuje proruska i antiukrajinska pozicija moraju se evropski šefovi država i vlada pripremiti na to da će vojnu pomoć u većem dijelu sami snositi da bi pomogli Ukrajini da pobijedi. To nije lagan zadatak jer bi Evropa morala proširiti svoje proizvodne kapacitete za municiju i drugi važan vojni materijal kao i moderne sisteme kao dalekometne rakete.
Ukoliko bi SAD za godinu i pol ostavile Ukrajinu na cjedilu Evropa ne bi mogla ni u kom slučaju nadoknaditi izostalu pomoć. Evropske vlade bi morale naći put da amortizuju povlačenje SAD-a. To bi zahtijevalo taktičnost i vještinu – i pripreme bi morale uskoro početi. Vojno odgovorni u Evropi moraju svoje kolege u Ukrajini tiho pitati šta trebaju i šta bi Evropljani mogli isporučivati ukoliko izostane pomoć iz SAD-a. Osim toga oni bi morali svoju proizvodnju povećati. U toku takvog planiranja trebali bi odgovorni razmisliti i o tome kako bi se Evropa sama mogla braniti protiv ruskog napada.
Evropske vlade bi morale naći put da amortizuju povlačenje SAD-a
Već godinama evropski vojni planeri diskutuju o tome da li bi bilo bolje da pojedine evropske države u korist maksimalne ukupne bezbjednosti svoju armiju specijaliziraju. Umjesto da svaka država ima malu armiju, mornaricu i avijaciju mogla bi se svaka zemlja koncentrisati na ulogu koja najbolje odgovara mjesnim uslovima, stanovništvu i industrijskoj lokaciji, a u drugim oblastima osloniti se na druge države sa njihovim komplementarnim kapacitetima. Ako bi Evropa zajednički ubrzala proizvodnju oružja za Ukrajinu ovo pitanje bi se ponovo našlo na stolu.
Ukoliko se Evropljani ne prihvate koncept sveobuhvatnog vojnog planiranja moglo bi to sa sobom povući internu diplomatsku krizu. Zemlje istočne Evrope (kao Poljska i Rumunija) i sjeverne Evrope (kao baltičke i skandinavske države) trebaju bezuslovnu pobjedu protiv Rusije. Ukoliko Evropa uskoro ne započne jedinstveno i zajedničko planiranje vojne proizvodnje mogle bi zemlje na zapadu i jugu, koje se kroz rusku invaziju osjećaju manje ugroženim, slijediti primjer nove vlade SAD-a, obustaviti pomoć Ukrajini i tražiti dogovor sa Rusijom. To bi u najboljem slučaju izazvalo ogorčenje i nepovjerenje, a u najgorem trajni prekid evropske saradnje.
Ostaje da se nadamo da se ovi scenariji neće ostvariti. Izbor predsjednika SAD-a prijateljskog prema NATO i Ukrajini 2024. godine mogao bi Ukrajini omogućiti da ostvari vojnu pobjedu i ugovor o miru (koji bi obuhvatao i pristup Ukrajine NATO). Time bi bila garantovana bezbjednost u Evropi. Ali ovo nadanje ne smanjuje obaveze evropskih šefova država i vlada da se pripremaju na druge mogućnosti, da naime vlada SAD-a dopusti raspad NATO-a i bez obzira na genocidni zločin Rusije protiv jedne evropske zemlje traži bliskost sa Putinom. Ako Evropljani ubrzo ne počnu sa tim da se pripremaju za scenario najgoreg slučaja oni su sami krivi.
Phillips Payson O’Brien je profesor za strategijske studije na University of St. Andrews u Škotskoj.
