foto: Reuters
Donald Trump je, tako čujemo, „glup“, „bezobrazan“, „neamerički“ – misli bar predsjednik Biden. On je ratni huškač i već skoro ratni zločinac, svjetska opasnost i htio bi dati „Putinu zeleno svjetlo za još više rata i nasilja“ u Evropi. Ali što ako Trump, zapravo, Evropi čini uslugu? Kad je Trump nedavno rekao da bi on „ohrabrio“ Rusiju za napad na svaku članicu NATO-a koja ne daje svoj udio na izdacima za odbranu, mnogi su izvukli (prilično pretjerani) zaključak da bi SAD napustile NATO ako Trump dobije izbore u novembru – i Crvena će armija umarširati u Evropu, dok Amerika gleda na stranu. Jednim udarom era SAD-a kao svjetskog policajca bila bi prošlost. Razumije se samo po sebi da su se podigli valovi Trumpove histerije.
Na opšte iznenađenje, nedavno je objavljeno da većina članica NATO-a – 18 od 32 – ostvaruju ove godine cilj izdvajanja za odbranu od 2% bruto domaćeg proizvoda (BDP). To sigurno ne nadmašuje 80.000 američkih vojnika stacioniranih u Evropi, ali u svakom slučaju pokazuje da je Evropa uspješna u tome da pojača svoju odbrambenu sposobnost i pripremi se za slučaj da se Amerikanci povuku iz Evrope ili čak iz NATO-a. To odmah uzima Trumpovim provokativnim izjavama nešto od njihove oštrine. Neki vrednuju njegove izjave čak kao hitno naređeni „poziv za buđenje“ Evropi. Da li bi prema tome novo Trumpovo predsjedništvo za Evropu bilo prije šansa nego prijetnja?
Vjerojatno ne bi bilo ni jedno ni drugo. Čak iako bismo dopustili sumnjive premise da bi povlačenje SAD-a iz NATO-a bilo problem za Evropu, ništa ne ukazuje na to da bi Trump u slučaju ponovnog izbora stvarno napustio savez. Kad je on bio predsjednik, Trump je označavao NATO kao „zastarjelo“ i više puta je prijetio s povlačenjem SAD-a iz saveza – ali nisu slijedila djela. Na jednom NATO-samitu 2018. on je kritikovao evropske šefove država i vlada jer ne ostavaruju ciljene izdatke i prijetio je da će SAD „ići vlastitim putem“ ako Evropljani ne izdvajaju više za vojsku. Međutim nešto se takvo nije desilo i Trupm nije pravio ni ozbiljne korake u tom pravcu.
NATO je sve drugo nego alijansa ravnopravnih partnera
Isto tako, neosnovana je tvrdnja da se Trump za vrijeme svoga mandata u Bijeloj kući „povezao s predsjednikom Rusije Vladimirom Putinom“ i da bi njegov ponovni izbor zbog toga bio „poklon za Putina“. Nasuprot fikciji o „bromansi“ između Trumpa i Putina, Trump je stvarno masivno povećao američku vojnu pomoć Ukrajini i bio je prvi predsjednik SAD-a uopšte koji je prodao oružje Ukrajini.
Time je htio, kako predstavlja United States Naval Institute, ne samo naoružati ukrajinsku armiju nego i poboljšati “internu operabilnost s NATO-om” i poslao je signal da će Vašington Ukrajinu neovisno o njenom formalnom statusu sve više posmatrati kao de facto člana NATO-a. A protiv Bidenove nedavno izražene pretpostavke da bi Putin izbornu pobjedu Donalda Trumpa shvatio kao „zeleno svjetlo“ za dalje invazije, govori vidljiva činjenica da je Rusija marširala u Ukrajinu za vrijeme Bidenovog predsjedništva, a ne u vrijeme kada je Trump sjedio u Bijeloj kući. Sve u svemu, nameće se facit da je od Trumpovih kritičara stvoreni scenario o „smrti NATO-a“ uveliko slika puna fantazije.
Pretpostavimo, uprkos tome, za trenutak da bi Trumpovi kritičari bili u pravu i da bi Trump u slučaju ponovnog izbora izveo SAD iz NATO-a i razorio transatlanski savez. Da li bi to za kontinent bila tragedija, kako tvrde vodeći političari Evrope? To bi bio slučaj samo tada ako bi se vjerovalo u mit o NATO-u kao čistom „odbrambenom savezu“ koji radi na miru i sigurnosti u Evropi.
Stvarnost, nažalost, izgleda sasvim drugačije. NATO je sve samo ne savez ravnopravnih partnera. Ono je jedna od najvažnijih institucija s kojom SAD ostvaruju svoju poslijeratnu kontrolu nad zapadnom Evropom.
Naučnici Rajan Menon i William Ruger nedavno su pisali: „Postojanje NATO-a omogućava da Evropa strategijski ostaje podanik SAD-u. To objašnjava i to zašto se SAD često žale na nejednaku raspodjelu tereta, ali nikada ne zahtijevaju da Evropa drastično poveća svoju vojnu moć, a uopšte ne da odbrambenopolitički treba stati na vlastite noge.“ Odgovarajući tome upravo prvi generalni sekretar NATO-a Lord Ismay formulisao je cilj alijanse kako slijedi: „Ruse držati na odstojanju, Amerikance držati u igri i Nijemce držati malim“.
Možda se s ovom pozadinom ne trebamo čuditi da su SAD ostvarile upravo ovaj cilj time što su cijelu Evropu posredstvom NATO-a uvukle u zastupnički rat s Rusijom u Ukrajini. Time bi SAD mogle svoju opadajuću hegemoniju nad Evropom opet učvrstiti jer ovaj rat zabija duboki klin između Evrope i Rusije i osuđuje Njemačku na deindustrijalizaciju.
Time bi SAD mogle svoju opadajuću hegemoniju nad Evropom opet učvrstiti
Tome se, naravno, može suprotstaviti time da su evropski šefovi država i vlada sve ovo uglavnom sami sebi udrobili. Na drugoj je strani to prirodna konzekvenca jedne „alijanse“ u kojoj se evropske nacije tretiraju kao potčinjeni. Rezultat je, kako se sada pokazuje, infantilizirana politička klasa, koja se boji da bi mogla izgubiti svoga transatlanskog feudalnog gospodara. I time smo kod jednog mogućeg alternativnog pogleda na stvar: da bi, naime, Amerika pod Trumpovim vođstvom, koji se jače oslanja na izolacionizam, bila za Evropu šansa da strategijski konačno stane na vlastite noge.
Pod normalnim okvirnim uslovima ovaj alternativni pogled na stvar mogao bi biti ispravan. Ja već odavno zastupam stav da se Evropa mora osloboditi od geostrategijske ovisnosti o SAD-u. Za to Evropa treba, međutim, stvarno vlastitu viziju, kako bi ona kao kontinent u multipolarnom svijetu mogla osigurati vlastitu sigurnost i vlastiti prosperitet – i morala bi se oprostiti od pozicije „New Cold War“, s kojom Amerika nastupa nasuprot nezapadnim silama, a i ponovo normalizovati odnose sa susjedom Rusijom.
Nažalost, alternativna se stanovišta kao ovo rijetko čuju. S malim izuzecima političke elite Evrope su u tolikoj mjeri prisvojile geopolitičku strategiju Amerike da su u međuvremenu više neprijateljski nastrojeni prema Rusiji nego njihovi američki partneri – ne samo u istočnoevropskim i baltičkim državama koji su iz poznatih istorijskih razloga trpili od Rusije, nego i u zapadnoj Evropi. Iz tog razloga „evropski NATO“ bio bi još više okrenut na konfrontacijski odnos prema Rusiji nego sadašnji savez vođen SAD-om.
Šta se predstavlja kao epohalni konflikt između transatlanskog posilijeratnog poretka i započinjuće izolacije Amerike, dakle, u stvarnosti je jedva nešto više od male razlike u mišljenjima po pitanju toga šta je za Evropu bolje u pripremi za skoro neizbježnim smatran rat s Rusijom: ako ostaje pod zaštitom SAD-a ili ako ide vlastitim putem. Biden i establišment demokratske partije imali bi radije ovo prvo, Trump bi preferirao ovo poslednje.
U oba scenarija Evropa bi se morala podrediti onome što SAD slučajno definiše kao interese “kolektivnog Zapada” – i morala bi se podrediti budućnosti koja bi bila obilježena novom, trajno militariziranom željeznom zavjesom i trajnom prijetnjom nuklearnog rata.
Trump želi vojno, ali ne geopolitički samostalnu Evropu
Trump želi vojno, ali ne geopolitički samostalnu Evropu. Treba pomisliti samo na to kako se njegova administracija revnosno trudila da zaustavi gradnju cjevovoda Nordstream. U vezi s tim jeste preporuka da bi EU trebala proširiti svoj vlastiti nuklearni arsenal – i Njemačka bi trebala funkcionisati kao namjesnik Amerike – sve drugo nego umirujuće.
To ne znači da cijela Evropa spremno akceptira ovu realnost. Posebno premijer Mađarske Viktor Orban oponira protiv držanja EU u konfliktu Rusije i Ukrajine koje se zasniva na vojnoj pobjedi po svaku cijenu. Umjesto toga on insistira na diplomatskom rješenju i njeguje i dalje prijateljske odnose s Kremljom.
U Njemačkoj je Sahra Wagenknecht osnovala novu ljevičarsku partiju koja zastupa jednu radikalno drugačiju geostarategijsku viziju za Njemačku i cijelu Evropu. Ona zahtijeva kraj isporuka oružja Ukrajini i okončanje embarga na naftu i gas protiv Rusije (što je glavni uzrok kolapsa njemačkog gospodarstva), kao i obnovu dugoročno postavljenih gospodarskih odnosa s Rusijom. Wolfgang Streeck vidi u tome mogući kamen temeljac za novu evroazijsku bezbjednosnu arhitekturu koja bi možda mogla ponuditi “alternativu stvaranju neprijateljske linije koja razdvaja kontinent na zapadnoj granici Rusije”.
Ostavljajući po strani histeriju oko mogućeg drugog predsjedništva Donalda Trumpa, to je diskusija koju bismo mi u Evropi trebali voditi. Mi smo već uključeni u dva NATO-rata – u Ukrajini i Bliskom istoku – i plaćamo za to već sada gospodarski i politički visoku cijenu.
Paralelno NATO pojačava svoju prisutnost u indopacifičkom prostoru s aspekta konflikta s Kinom za koji se pretpostavlja da je isto tako neizbježan kao rat s Rusijom. To nije „politika velikih sila“ nego ludost. A da li će Evropa podleći ovoj ludosti, ovisi prije svega o odlukama našeg vlastitog vođstva, a manje od toga ko na kraju sjedi u Bijeloj kući.
Thomas Fazi kolumnist je na online magazinu UnHerd. Fazi, osim toga, redovno piše članke za online i štampane magazine kao Social Evrope Journal, openDemocracy i il manifesto. Njegova je najnovija publikacija „The Covid Consensus“.
Preveo: Ešref Zaimbegović
