Foto: DPA
Da li gospodarska ili bezbjednosna politika: Želi li se Evropa ravnati s Azijom ili SAD, ona treba zajedničke odgovore – i više povjerenja.
Autor: Lars Klingbeil; Preveo i uredio: Ešref Zaimbegović
Lars Klingbeil, pored Saskie Esken, jedan je od dva predsjednika SPD Njemačke. Od 2009. član je njemačkog Bundestaga. Od 2017. do 2021. bio je generalni sekretar SPD.
Ovaj tekst jesu izvodi iz njegovog govora na temu ‘Politika za sigurnu Evropu‘ u okviru Tiergarten konferencije, održanog 10. 10. 2023. u Berlinu.
Rat u Ukrajini potresao je evropski sigurnosni poredak. Ruska invazija suprotna međunarodnom pravu jeste i napad na naše evropske vrijednosti, našu slobodu i demokratiju. Situacija u SAD i tamošnji predstojeći izbori mogli bi njemačku i evropsku bezbjednost ubuduće staviti pred još veće izazove. Evropa zbog toga mora konzekventno ići putem sigurnosnopolitičke autonomije i postaviti se suvereno.
Mi sada moramo koristiti podstrek za jaču Evropu – za Evropu sigurnosti, blagostanja, demokratije i zajedništva. To ipak ne ide samo od sebe. Godine 2008. kao EU27 još uvijek smo bili gospodarski najjači prostor na svijetu s nešto iznad 16 biliona američkih dolara bruto domaćeg proizvoda (BDP). Danas imamo gotovo istu vrijednost (17,3 bilona dolara). U istom periodu SAD mogle su svoj BDP skoro udvostručiti s 14,7 na 26,8 biliona dolara, a Kina čak utrostručiti: s 4,6 biliona na 18 biliona dolara.
Mi u Evropi moramo pripaziti da ne izgubimo priključak. Ja se bojim da ne postavljamo prave proritete i nismo dovoljno odvažni; da nam odugovlačenje i lagodnost na kraju štete i time gubimo blagostanje i stabilnost.
Godina 1980-ih već su se jednom u Evropi javljale sumnje u zajedničku ekonomsku snagu Evropske zajednice.Odgovor je bio stvaranje najvećeg gospodarskog prostora u svijetu na inicijativu socijaldemokratskog predsjednika komisije Jacques Delora: evropsko unutrašnje tržište, koje predstavlja osnovu nešeg zajedničkog blagostanja. Na to je slijedila gospodarska i monetarna unija. Ovo vizionarsko mišljenje promijenilo je Evropu.
Danas bismo trebali opet sve više jačati zajedništvo u Evropi, u većem obimu investirati u naša javna dobra – u našu bezbjednost, u produbljeno unutrašnje tržište, u evropsku infrastrukturu i održivo i otporno snabdijevanje energijom. Posebno u evropskoj sigurnosnoj i gospodarskoj politici možemo zajedno mnogo više ostvariti.
Evropa koja je bezbjedna samo u jednom dijelu, nije bezbjedna Evropa
Što se tiče politike bezbjednosti u Evropi, nema posebnih interesa. Da li Francuska, Njemačka, Poljska, Švedska ili Slovenija – mi svi imamo interes za sigurnu Evropu koja je sposobna za odbranu saveza i zemalja i osigurava mir. Naravno da u predstavama o tome kako to ostvariti postoje razlike i konflikti, ali cilj nas ujedinjuje. Jer Evropa koja je bezbjedna samo u jednom dijelu, nije bezbjedna Evropa. Bezbjednost je zajedničko evropsko dobro koje u današnje vrijeme ne može obezbijediti niti jedna zemlja sama nego svi zajedno. Zato je potrebna bezbjednosna unija Evropa.
U svijetu preloma Evropa mora jače nego ikada nastupiti za mir, slobodu i blagostanje i međunarodni poredak baziran na pravilima. U to spada da jačamo važna strategijska partnerstva i s novom sjever – jug politikom mnogo jače uključujemo interese i perspektive naših partnera u Aziji, Africi i Latinskoj Americi.
Njemačka je spremna da preuzme više odgovornosti za bezbjednost Evrope. Prije svega mora se ojačati odbrambena sposobnost EU. Njemački je kancelar Olaf Scholz zato krajem prošle godine inicirao „European Sky Shield Initiative“ kojoj su se priključile 18 država članica EU. Inicijativa predviđa da se u najkraćem vremenu pojača zajednička evropska protuvazdušna odbrana. Da bi to uspjelo, usmjerit će se uglavnom na sisteme iz Izraela i SAD koji su raspoloživi na tržištu.
Posebno naši partneri u istočnoj i srednjoj Evropi vide svoju bezbjednost zbog Rusije akutno ugroženom. Centralna poruka iz ovoga zaokreta jeste da ozbiljno shvatimo njihove bezbjedonosne interese. Zbog toga je ispravno da je Njemačka preuzela vođstvo i da se zalaže za brzo rješenje. Ipak ovaj put ne nailazi svuda u Evropi na saglasnost. Tako francuski predsjednik Emmanuel Macron želi da mi u Evropi razvijamo vlastite sisteme za protuvazdušnu odbranu umjesto da sisteme kupujemo od Izraela i SAD. Dobro je da je Macron ovu debatu inicirao, jer mi moramo razmišljati o obje varijante. Kratkoročno se radi o tome da organizujemo bezbjednost i reagujemo na akutne prijetnje, a u perspektivi se radi o tome da zajedno puno jače širimo vlastite evropske kapacitete.
Rat u Ukrajini pokazao je koliko je neovisno i sigurno snabdijevanje energijom važno za naš prosperitet i našu bezbjednost
Dok su izdaci za odbranu svih članica EU posljednjih godina znatno porasli kod zajedničkih evropskih nabavki, još uvijek ne idemo dovoljno brzo naprijed. Manje od petine nabavki u okviru EU 2021. urađeno je zajedničkim snagama. Jasno je da jedan zahtjev to neće promijeniti, ali ja očekujem da nova komisija bezbjednosnu uniju Evropa učini jednom od glavnih tačaka u svojoj agendi.
Na kraju to će funkcionisati samo ako pojedine zemlje pođu naprijed i preuzmu vođstvo. To posebno važi za njemačko-francuski tandem. Zbog toga je dobro da su nakon napretka kod „Future Combat Air System“ i kod drugog njemačko-francuskog projekta u naoružanju, razvoju zajedničkog borbenog tenka, na polju njemačko-francuske kabinetske klauzure otklonjene važne prepreke na tom putu. Da to ne bi ostao izuzetak, mi trebamo evropsko unutrašnje tržište odbrane s istim uslovima konkurencije za industriju, više standardizacije i međuoperabilnosti te manje klauzula o izuzecima na osnovu nacionalnih bezbjedonosnih interesa. Da bi Evropa ostala jaka u svijetu zaokreta, potrebno je unutar EU više povjerenja za zajedničke odgovore.
Slični su odnosi i u području gospodarstva. Bez sumnje Evropa poboljšava život miliona ljudi – svejedno da li u Njemačkoj, u Španiji ili u Poljskoj. Ipak mi u međunarodnoj konkurenciji zaostajemo. Gospodarski centri moći pomjeraju se posebno u SAD i prema Aziji.
Pod hitno trebamo ekonomskopolitički pokret u Evropi, novu agendu za produbljene unutrašnjeg tržišta, da bi u transformaciji u potpunosti iskoristili gospodarski potencijal Evrope. „Inflation Reduction Act“ u SAD stvorio je milijardama teške podsticaje za investicije u klima neutralnu infrastrukturu i poslovne modele u zemlji. Time se privlače privatne investicije iz cijelog svijeta u SAD. Na taj razvoj moramo naći evropski odgovor ako želimo opstati u globalnoj konkurenciji. Pritom se ne radi o tome da uđemo u skupa natjecanja u subvencijama, ali moramo mnogo jače povezati snagu 27 država i 450 miliona stanovnika. S moga gledišta centralna su tri sljedeća polja djelovanja:
Prvo: Moramo podsticati klima neutralnu transformaciju u Evropi i razvijati inovacije klimatskog zaokreta. Centralni temelj za to jeste Evropska energetska unija. Rat u Ukrajini pokazuje koliko je važno neovisno i sigurno snabdijevanje energijom za naš prosperitet i našu sigurnost – svuda u Evropi. Zajednički cilj da do 2050. postanemo prvi klima neutralni kontinent na svijetu treba da bude podsticaj za koordiniranu evropsku energetsku politiku. To može funkcionisati samo ako svuda u Evropi kroz mrežu teče čista struja.
Evropa mora postati pokretač inovacija za globalnu transformaciju
Mi trebamo iskorak za uniju obnovljivih energija i čisti vodonik. Tu leži ogroman potencijal – za naš prosperitet budućnosti, ali i za dobar posao i fer plate. Za to je potrebna mnogo jača povezanost evropskih energetskih tržišta i mrežne infrastrukture. Time će naša energija biti ne samo čistija, sigurnija i povoljnija nego će se pojaviti i novi poslovni modeli za evropsko gospodarstvo.
Drugo: Nama je potrebna evropska industrijska politika. Da bismo osigurali konkurentnu sposobnost Evrope i ojačali našu otpornost, u Evropi trebamo ciljano investirati u branše s visokim inovativnim potencijalom i visokim strategijskim značajem od kojih mogu izaći široki učinci rasta za ostatak gospodarstva. Tu spadaju naprimjer zelene tehnologije budućnosti kao što su vodonik, elektromobilitet i tehnologije snage vjetra, kao i kritične komponente kakvi su moderni poluprovodnici i baterije.
Međutim perspektivno moramo razviti industrijsku politiku koja funkcioniše u unutrašnjem tržištu. Da ne bi došlo do fragmentiranja, moramo osigurati da države članice mogu realizovati investicije za budućnost. Za to je potrebno više manevarskog prostora kod reformi pakta stabilnosti i rasta jer stara pravila ne odgovaraju novoj realnosti.
Treće: U zajedničku industrijsku politiku spada i cilj da se svuda u Evropi stvore dobro plaćena radna mjesta. Evropa mora postati pokretač inovacija za globalnu transformaciju. Mi imamo veliku odgovornost da zaokret ne vodi tome da se Evropa i naša društva dijele u nove dobitnike i gubitnike. S evropskim smjernicama za minimalnu platu i nastojanjem da se tarifna povezanost proširi na minimalno 80%, Evropa ovdje zahvaljujući socijaldemokratskom angažmanu postavlja važna mjerila.
Niti jedna zemlja ne profitira od EU toliko kao Njemačka
Kod svih ovih namjera radi se, naravno, i o novcu. Svakako da je lako kritikovati transfer više sredstava u Evropu. Međutim postoje mnogobrojne studije koje pokazuju da bi investicije u evropska javna dobra kao što su bezbjednost, infrastruktura i snabdijevanje energijom dale ogromne sinergetske efekte i podstakle rast.
Prema poslodavcima bliskom Institutu njemačkog gospodarstva a ne neke socijaldemokratske organizacije mogla bi izgradnja energetske unije godišnje donijeti dodatnih 440 milijardi evra. Izgradnja prekogranične infrastrukture i izjednačavanje poreza firmama čak do 644 milijarde evra. Realizacija unije tržišta kapitala kao i nastavak reosiguranja za nezaposlene SURE i Next generation EU do 320 milijardi godišnje. Ukratko: Evropa se isplati.
Koncentracija na centralne zajedničke evropske zadatke može podstaći rast i osloboditi investicije. Najveći dio transformacije uslijedit će kroz privatne investicije. Evropsko tržište kapitala jeste, međutim, i dalje suviše fragmentirano. Umjesto da investiraju u Evropu i da se sukobljavaju s mnogobrojnim nacionalnim pravilima, sve više privatnih investicija odlazi u SAD ili Aziju. Da bismo to napravili atraktivnijim i jednostavnijim, moramo konačno završiti uniju tržišta kapitala.
Niti jedna zemlja ne profitira od EU toliko kao Njemačka. Svako četvrto njemačko radno mjesto zavisi od izvoza, a više od polovine našeg izvoza ide u EU. Da imamo jako unutrašnje tržište u vlastitom je interesu Njemačke. Bez jake Evrope Njemačka ne može biti jaka.
