Foto: Privatna arhiva
Iako se radi o dva istorijska događaja koje razdvajaju decenije i različiti geostrateški i istorijski konteksti, neophodno je prihvatiti činjenicu apsolutne međuzavisnosti ova dva događaja. Iako su drugi to već rekli, vrijedi ponoviti da bi bez antifašističkog ustanka 1941. i partizanske vojne pobjede, koja je uslijedila četiri godine kasnije, važni formativni efekti odluka Berlinskog kongresa bili sasvim besmisleni, jer Crna Gora ne bi postojala kao suverena i nezavisna država
Upravo okončano javno obilježavanje istorijskog značaja 13. jula zavrijeđuje kratak komentar, dva pitanja i prijedlog kako bi se na to pitanje moglo i trebalo odgovoriti.
Pitanja i prijedlog su upućeni onim političkim akterima, institucijama i pojedincima koji sebe doživljavaju i projektuju kao predane poslenike na očuvanju i promociji nezavisnosti, suvereniteta, antifašističke matrice i političke, ekonomske i kulturne zapadne orijentacije države Crne Gore.
SJENKA DISTANCIRANJA
Prateći medijsko pokrivanje ovog dvostrukog praznika: potvrde crnogorske državnosti (Berlin, 1878) i antifašističkog ustanka njenih građana (Virpazar; Čevo; Rijeka Crnojevića, 1941), primijetno je bilo stidljivo pomjeranje fokusa ka odlukama Belinskog kongresa. Većina medijskih izvještaja i čestitki koje su organizacije, institucije i pojedinci postavljali na društvene mreže su se odnosile na Dan državnosti (1878).
Manji je bio broj onih koje su građanima čestitale i Dan ustanka protiv fašističkog okupatora (1941). Rijetki napori da se u javnosti obilježi ustanak i antifašistički oružani otpor su bili svedeni na važno okupljanje u Nikšiću i poklon sjenama Ljuba Čupića, te na nekoliko napomena na društvenim mrežama.
Prvo najavljeno pitanje je: da li je pogrešan moj utisak da su takozvane suverenističke elite i partije, uprkos njihovoj retorici zaklinjanja u antifašizam, ovom prilikom napravile elegantni otkorak od časnog legata antifašističkog ustanka 1941. godine?
Drugo pitanje je parafraza i neophodno ponavljanje onog oko čega se već zapitao politikolog Danilo Kalezić. Da li ove elite, kao proizvod političkog pragmatizma partija, počinju da pokazuju rezervisanost prema tom nasljeđu zato što nemaju kapaciteta i znanja da istorijsko nasljeđe antifašizma u Crnoj Gori uokvire na savremen i funkcionalan način, i time ovaj kamen temeljac savremene Crne Gore izdignu iznad danas sveprisutnih ispraznih floskula?
Ako su ova dva pitanja neosnovana, bilo bi korisno da javnost sazna razloge za očigledno pomjeranje fokusa na čestitke Dana državnosti, i da li se radi o benignoj marketinškoj kampanji koju potpisnik ovih redova i njegovi istomišljenici nepotrebno dramatizuju?
Ne čekajući odgovore na moje upite i ne nadajući se odgovorima, moram reći da je ono što je donedavno bio svojevrstan amalgam dva važna datuma moderne istorije Crne Gore, premetnuto u singularno obilježavanje međunarodne legitimizacije crnogorske države (,,Srećan Dan državnosti“).
MEĐUZAVISNOST
Da ne bi bilo zabune, odluke Berlinskog kongresa su imale veoma važan formativni efekat na državu Crnu Goru, pa se taj dan treba obilježavati i slaviti. Jednako je važno (možda je i važnije) slaviti časno pobjedničko nasljeđe antifašističkog ustanka iz 1941. godine. Ova dva datuma se ne mogu i ne smiju odvajati, pa ovo što slijedi jeste moj prijedlog i racionalizacija zašto ne treba razdvajati polovine jedne jabuke.
Iako se radi o dva istorijska događaja koje razdvajaju decenije i različiti geostrateški i istorijski konteksti, neophodno je prihvatiti činjenicu apsolutne međuzavisnosti ova dva događaja. Iako su drugi to već rekli, vrijedi ponoviti da bi bez antifašističkog ustanka 1941. i partizanske vojne pobjede koja je uslijedila četiri godine kasnije, važni formativni efekti odluka Berlinskog kongresa bili sasvim besmisleni, jer Crna Gora ne bi postojala kao suverena i nezavisna država.
Takođe je činjenica da je ustanak protiv fašističkih okupatora u Crnoj Gori, 13. jula 1941. godine bio organizovan i vođen od strane KPJ, ali nije bio isključivo “vlasništvo“ tadašnjih crnogorskih komunista.
Često se previđa (svejedno da li slučajno ili namjerno) da je uspjeh tog ustaničkog napora potpuno zavisio od odziva crnogorskih rodoljuba, koji nijesu imali KPJ partijsku člansku kartu i nijesu bili primarno motivisani ideološkom doktrinom o svjetskoj revoluciji. Taj ustanak nije bio isključivo revolucionarni komunistički čin, već je takva karakterizacija naknadno kalemljena na narativ o Trinaestojulskom ustanku.
Ovo je razlog zašto se tadašnja ideološka dimenzija koju su posjedovali organizatori ustanka treba posmatrati kao elemenat od sekundarnog značaja u širem kontekstu narodnog antifašističkog ustanka u Crnoj Gori.
Većina onih koji su se tada odazvali pozivu na oružani otpor fašističkom agresoru su to učinili iz ne-ideoloških motiva. Poziv na ustanak je za mnoge od njih bio savremenija verzija poetizovanog epskog pokliča ,,Ko je junak, na ždrijelo“!
CRNOGORSKI LEGATI
Ne-ideološka motivacija je bila i ostala tačka susreta i spajanja dva temeljna nasljeđa koji definišu istoriju Crne Gore i služe na čast njenim građanima.
Prvi je legat konstantne borbe protiv svakog okupatora i neprekidne odbrane prava na postojanje. Drugi je moderni legat antifašizma kao svojevrsna inkarnacija te istorijske transferzale odbrane slobode i dostojanstva koja je u Crnoj Gori uvijek bila i ostala ,,s životom skopčana“.
Spoj ova dva nasljeđa čini maticu crnogorske istorije, i na isti postament podiže polomljene toke na prsima i plač nad slomljenim džeferdarom, Markove primjere čojstva i junaštva, patriotizam i komitski uzlet Sava Raspopovića, belvederske demonstrante iz 1936, osmijeh Ljuba Čupića i suze Krune Bojović, kao i bjelopavlićku partizansku mladost koja se, suočena s vojnom neminovnošću na vrhovima Zelengore, nadmetala ko će skuplje da se zamijeni i ko će ljepše da pogine.
S ovog istorijskog ušća se trebaju crpiti, čuvati i promovisati lekcije na koje su tokom posljednjih osamdesetak godina mnogi (uključujući i Žan-Pol Sartra) podsjećali: ustanak protiv fašističkog okupatora u Crnoj Gori kao primjer i vodilja drugim narodima Evrope. To nije bila crvena komunistička zvijezda vodilja, već spremnost da se po svaku cijenu brani sloboda i dostojanstvo naroda od fašističke pohare.
Ovo su, vjerujem, neki od okvira u kojima se može i treba redefinisati i osavremeniti antifašističko nasljeđe Crne Gore, kako ne bi palo kao žrtva istorijskog revizionizma kleronacionalista, savremenog političkog pragmatizma okoštalih patijskih struktura, opšteprisutnog straha od desničarske i neofašističke poplave širom Evrope i svijeta i nedovoljnog znanja domaće političke elite kako da se nosi s ovim pošastima.
